دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

حسین سهوی | علیرضا فائض پور حُسِیْنِ سَهْوی (تبریزی)، خوش‌نویس قلم نستعلیق و شاعر سدۀ 10-11 ق/ 16-17 م. نام او را بیشتر منابع تاریخی میرحسین و شمار اندکی میرحسن نوشته‌اند (تقی‌الدین، 1194؛ قاضی احمد، 122؛ نیز نک‍ : مدرس، 322؛ علی‌حسن‌خان، 213؛ شاغل، 173). سهوی تخلص او بود.
حسین عونی پاشا | شیوا جعفری حُسِیْنْ عونی پاشا (1236-1293 ق/ 1820-1876 م)، سرعسکر و صـدر اعظم اصلاح‌طلب دورۀ سلطـان عبدالعزیـز عثمـانی (حک‍ 1278-1293 ق/ 1861-1876 م).
حسین قائنی | شیرین شادفر حُسِیْنِ قائِنی، از داعیان بزرگ اسماعیلی نزاری و فاتح قهستان در اوایل دعوت جدید؛ از او گاه با لقب قاضی نام برده‌اند (رشیدالدین، 107؛ نیز نک‍ : هاجسن، 118). حسین از منطقۀ قهستان، در جنوب شرقی خراسان کنونی، و چنان‌که از نسبتش پیدا ست، از شهر قائن برخاسته بود. از اوایل زندگی و سابقۀ آشنایی حسین قائنی با حسن صباح...
حسین معمایی | مروارید رفوگران حُسِیْنِ مُعَمّایی، شاعر ایرانی سدۀ 10 ق/ 16 م. حسین معمایی از اهالی نیشابور بود (نصرآبادی، 500؛ سلیم، 213). رازی وی را مولانا امیرحسین (2/ 268)، و صبا او را با عنوان شفیعی معرفی می‌کند (ص 427)؛ آقابزرگ هم نام وی را با توجه به تخلص شفیعی، در غزلی که او در مدح امیر علیشیر (841-906 ق/ 1437-1500 م) سروده، و در م...
حسین میرکلنگی | حمیدرضا افسری حُسِیْنِ میرْکُلَنْگی، خوش‌نویس قلم نستعلیق و کتابدار امیران شیبانی بخارا در سدۀ 10 ق/ 16 م. زادگاه او، به گفتۀ خودش، شهر نسف است (نک‍ : آثار)، اما شهرتش به بخارایی، به سبب اقامت طولانی و نشو و نما در این شهر بوده است (عالی، 46؛ قاطعی، 54).
حسین کرد شبستری | نفیسه لباسچی حُسِیْنِ کُرْدِ شَبِسْتَری، قصه‌ای بلند در ادبیات عامه و از نوع داستانهای مذهبی ـ حماسی، از نویسنده‌ای ناشناس در اواخر دورۀ صفوی یا احتمالاً اوایل قاجار. مضمون این قصه شرح پهلوانیهای ایرانیان در برابر ازبکان در دورۀ صفوی و سلطنت شاه عباس صفوی است. محتوای داستان براساس اختلافات مذهبی میان ایرانیان و ازبکان شکل...
حسین(ع)، امام | علی بلوکباشی , یدالله غلامی مایانی , علی بهرامیان , احمد پاکتچی , بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث , فرامرز حاج منوچهری , عبدالله مسعودی آرانی حُسِيْن (ع)، اِمام، فرزند علی بن ابی‌طالب (ع) و فاطمۀ زهرا (ع)، و نوۀ پيامبر اکرم (ص) (3 شعبان 4-10 محرم 61 ق / 8 ژانويۀ 625-10 اکتبر 680 م)، امام سوم شيعيان و شهيد کربلا
حسین، طه* |
حسینقلی | فرشاد توکلی حُسِیْنْقُلی، یا میرزا حسینقلی، مشهور به جناب میرزا (1266-1333 ق/ 1850- 1915 م)، نوازندۀ تار، ردیف‌دان و موسیقی‌دان سرشناس و بزرگ، هم‌زمان با 4 پادشاه آخر قاجاریه. او کوچک‌ترین پسر آقا ‌علی‌اکبر فراهانی (1236-1287 ق/ 1821-1861 م) تارنوازِ بزرگ دربار ناصری بود و در زمان مرگِ زودهنگامِ پدر تقریبا 11 سال داشت (ف...
حسینقلی مافی* |
حسینی | هومان اسعدی حُسِیْنی، از پرده‌ها و مقامات موسیقی قدیم جهان اسلام؛ نغمه‌ای در گام و نیز مقامی از مقامات موسیقی در حوزۀ ایرانی ـ عربی ـ ترکی؛ گوشه‌ای در ردیف موسیقی کلاسیک ایرانی.
حسینی رضوی | فرامرز حاج منوچهری حُسِیْنیِ رَضَوی، ولی بن نعمت‌الله رضوی (د پس از 981 ق/ 1573 م)، محدث و مناقب‌نویس امامی. برخی منابع نام وی را ولی‌الله ضبط کرده‌اند (خوانساری، 8/ 179؛ آقابزرگ، 8/ 135، جم‍ ‌).
حسینیان* |
حسینیه* |
حشایش* |
حشر* |
حشر، سوره | یحیی میرحسینی حَشْر، پنجاه و نهمین سورۀ قرآن کریم در جزء 28 که از 24 آیه، 445 کلمه و 530‘1 حرف ترکیب یافته است. نام «حشر» از آیۀ دوم سوره برگرفته شده که به معنای گردآوردن و راندن است (ابن‌فارس، 2/ 66؛ راغب، 118- 119؛ طریحی، 3/ 268). این سوره از دیرباز به همین نام خوانده شده است (مقاتل، 4/ 273؛ ابن ابی حاتم، 10/ 3345)، اما ...
حشمت | علی کاتبی حِشْمَت، تخلص چند شاعر. اینک دو تن از آنها:
حشو | عبدالله مسعودی آرانی حَشْو، حشو یا اعتراض، از اصطلاحات دانش بدیع؛ در لغت به معنای لایی لباس، نیز به معنی زائد و در میان افتاده (صفی‌پوری، 1/ 250؛ تهانوی، 1/ 395) و در عرف اهل ادب آن است که در اثنای سخن، لفظی و یا عبارتی آورند که در معنی بدان نیازی نباشد (سکاکی، 428؛ رشید، 52؛ شمس قیس، 378- 379؛ آملی، 109؛ نیز نک‍ : هدایت، 25؛ قری...
حشویه | مسعود تاره حَشْویّه، لقبی طعن‌آمیز برای طیفی از گرایشهای سیاسی ـ اعتقادی در تاریخ اسلام که منسوبان به آن، همواره از سوی مخالفان متهم به جهل و بی‌اعتنایی به روشهای عقلانی بوده‌اند.
حشیشیه | فرهاد دفتری حَشیشیّه، نامی دشنام‌گونه که دیگر مسلمانان بر اسماعیلیان نزاری نهادند و سپس در زبانهای اروپایی به کلمۀ اساسین1 و اشکال مختلف آن مبدل شد.
حصار* |
حصار، تپه | کورش روستایی حِصار، تَپّه، یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخی شمال شرقی فلات ایران. تپه‌حصار با مساحت دست‌کم 12 هکتار، در حاشیۀ جنوب‌شرقی شهر دامغان واقع است. بر اساس پژوهشهای انجام‌شده، این محوطه از اواخر هزارۀ 5 تا نیمۀ نخست هزارۀ 2 ق‌م مسکون بوده است.
حصارفیروزه | علیرضا بنی جانی حِصارْفیروزه، امروزه حصار، نام شهر و شهرستانی در ایالت هاریانای هند. این شهرستان به مرکزیت شهر حصار بـا مساحت حـدود 000‘ 4 کمـ2 و حـدود 000‘780‘1 تن جمعیت (2013 م/ 1392 ش) در شمال‌غربی هند، در دشت پنجاب ـ هاریانا جای دارد («فرهنگ جهانی»، npn.؛ بریتانیکا).
حصری | علیرضا ابراهیم حصری
حصری قیروانی | علیرضا باقر حُصْریِ قَیْرَوانی، ابواسحاق ابراهیم بن علی بن تمیم، ادیب سدۀ 5 ق/ 11 م. نام و نسب او به صورت ابراهیم بن علی بن ابراهیم بن تمیم نیز آمده است (نک‍ : شویعر، 65).
حصن الاکراد | محمدرضا ناجی حِصْنُ الْاَکْراد، قلعه‌ای کهن و مشهور از دوران جنگهای صلیبی که تاکنون برپا ست. حصن الاکراد که امروزه قلعة الحصن نامیده می‌شود، در ناحیۀ ناصرۀ منطقۀ تلّ‌کلخ (قبلاً حصن‌الاکمة) در استان حمص سوریه قرار دارد.
حصن العقاب* |
حصن کیفا | محمدرضا ناجی حِصْنِ کَیْفا، شهر و قلعه‌ای کهن، که امروزه در جنوب شرقی ترکیه در استان ماردین واقع، و به حسن کیف معروف است.
حصن* |
حصکفی | رضوان مساح حَصْکَفی، ابوالفضل یحیی بن سلامه، ملقب به معین‌الدین (460-551 یا 553 ق/ 1068- 1156 یا 1158 م)، خطیب و شاعر منسوب به شهرک حِصْن کَیفا، در دیار بکر (سمعانی، 2/ 227؛ ابن‌اثیر، 1/ 369؛ ابن‌خلکان، 6/ 210).
حصین بن نمیر | علی بهرامیان حُصَیْنِ بْنِ نُمَیْر، ابوعبدالرحمان (مق‍‌ محرم 67/ اوت 686)، سردار مشهور در دورۀ خلافت یزید بن معاویه و مروان بن حَکَم. نسب او از طریق سَکُون، از تیره‌های مهم بنواَشرَس، به قبیلۀ بـزرگ کِنـده می‌رسید (بـرای سلسله‌نسب او، نک‍ : کلبی، 1/ 181؛ ابن‌درید، 368، 371؛ نیز نک‍‌ : ابن‌حزم، 429؛ ابن‌عساکر، 14/ 382).
حضرات خمس | فاطمه لاجوردی , کاظم طیبی فرد حَضَراتِ خَمْس، اصطلاحی عرفانی در مکتب ابن‌عربی که بیانگر مراتب طولی هستی، شامل 5 مرتبه از تجلیات خداوند است. حضرت در لغت به معنای حضور، جانب، نزدیکی و پیشگاه (هجویری، 248؛ لغت‌نامه ... )، و در عرفان به معنای مظهر، یعنی محل یا جایگاه ظهور یا حضور خداوند، و در معنای خاص‌تر، به معنی هر یک از مراتب نزولی تعینات،...
حضرموت | ستار عودی حَضْرَموت، سرزمینی کهن و پهناور در جنوب شبه‌جزیرۀ عربستان واقع در شرق یمن در کرانه‌های دریای عرب و اقیانوس هند. مورخان در تعیین مرزهای این سرزمین اختلاف نظر دارند ( الموسوعة الیمنیة، 2/ 1121؛ مقحفی، معجم البلدان ... ، 1/ 476- 479؛ عبدالله، 242).
حضور* |
حضوری | علی کاتبی حُضوری، تخلص دو شاعر پارسی‌گوسی که در سده‌های 10 و 11 ق/ 16 و 17 م، در ایران و عثمانی می‌زیستند:
حطیئه | عنایت الله فاتحی نژاد حُطَیْئه، جَرول بن اَوس بن مالک (د ح 50 ق/ 670 م)، شاعر هجویه‌سرای دورۀ جاهلی و اسلامی.
حطین | محمداحسان مصحفی حِطِّیْن، روستایی کهن در شمال اراضی فلسطین، واقع در غرب دریاچۀ طبریّه. ویرانه‌های این روستا در شمال‌غربی شهر طبریه، غرب دریاچۀ طبریه (جلیله) و در دشتی حاصلخیز و هموار، در ارتفاع 100 تا 125متری از سطح دریا واقع است. دشت حطین از شرق به غرب گسترده، و از شمال و جنوب به کوههایی محدود شده است. این دشت از طریق گذرگا...
حفص | فرامرز حاج منوچهری حَفْص، ابوعمرو حفص بن سليمان اسدی غاضری (90-180 ق/ 708-796 م)، از مقریان متقدم کوفه، و يکی از دو راوی قرائت عاصم. او به ابوعمر بزاز هم شهرت دارد (ابن‌مجاهد، 95). در برخی منابع، کنيۀ او را ابوداوود، و وی را متولد 91 ق گفته‌اند (قسطلانی، 1/ 103؛ قس: ابن‌نديم، 43).
حفص، بنی* |
حفصه | علی بهرامیان حَفْصه، دختر خلیفۀ دوم عمر بن خطاب (د ح 45 ق/ 665 م)، یکی از مشهورترین همسران پیامبر (ص).
حفصه بنت الحاج | آذرتاش آذرنوش حَفْصه بِنْتُ الْحاج (د 586 ق/ 1190 م)، یا حفصۀ رَکونیّه، از نامورترین زنان شاعر اندلس در سدۀ 6 ق/ 12 م. همۀ منابع اندلسی و نیز بسیاری از منابع شرقی، ماجراهای عاشقانۀ شورانگیز او را همراه با اشعارش ــ که غالباً شعر مناسبت و مربوط به کش‌وقوسهای زندگی او ست ــ نقل کرده‌اند.
حفصه بنت حمدون | پریسا عرب حَفْصه بِنْتِ حَمْدون، شاعر اندلسی سدۀ 4 ق/ 10 م. از حفصه همین قدر می‎دانیم که وی در خانواده‎ای مرفه در روستای وادی‎الحجاره (اسپانیایی: گواذالاخارا) پرورش یافت؛ از‌این‌رو، او به حجاریه نیز منسوب شده است (ابن‎ابار، 248؛ یاقوت، 2/ 204؛ اعلمی حائری، 2/ 20).
حفناوی | علیرضا ابراهیم حِفْناوی، محمد بن سالم بن احمد شافعی مصری (1101- ربیع‌الاول 1181 ق/ 1690- اوت 1767 م)، از شیوخ برجستۀ الازهر و قطب طریقۀ خلوتیه در مصر.
حفنی ناصف | نرگس قندیل زاده حِفْنی ناصِف، محمد حفنی بن اسماعیل بن خلیل بن ناصف (1271-1337 ق/ 1855- 1919 م). قاضی، ادیب و گویش‌شناس مصری.
حق | احمد پاکتچی , محمدصادق لبانی مطلق حَقّ، مفهومی کليدی در فرهنگ اسلامی، در بردارندۀ طيفی گسترده از معنا که در بخشی از کاربردها، بر ثابت و يقينی بودنِ هستیها، و در بخشی ديگر از کاربردها، بر بايسته‌های کنشی دلالت دارد.
حق الله و حق الناس* |
حق الیقین* |
حق و حکم* |
حقوق | حسن امین , منصور شکی حُقوق، مجموعه قوانین و مقررات حاکم بر روابط افراد در جامعه. این مقاله ناظر بر دو بخش حقوق در ایران باستان و حقوق دورۀ اسلامی است.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام