دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جوینی، معین‌الدین | ناهید دادبه معین‌الدین، عارف، صوفی، نویسنده و شاعر سدۀ 8 ق / 14م. وی در اشعار خود «معینی» و گاه «معین» تخلص می‌کرد (صفا، گنجینه... ، 4 / 323). جوینی بنا به اظهار واله داغستانی (4 / 2044) از قریۀ آوه، و به گفتۀ علی حسن خان (ص 435) از قریۀ انداده از توابع اسفراینِ خراسان بود. او را انسانی خداشناس و حق‌پرست توصیف کرده‌اند (...
جی |
جیاش |
جیان | محمدرضا ناجی شهر و مرکز ناحیه‌ای به همین نام در جنوب اندلس، که امروزه جزو ناحیۀ آندالوثیا ست. جیان میان دشتی حاصلخیز که در جنوب رود گواذالکیویر3 (وادی الکبیر) گسترده است، قرار دارد. شمال شهر تا کنار رودخانه پوشیده از زمینهای کشاورزی و باغهای زیتون است.
جیانی، ابوعبدالله | فاطمه سوادی ابوعبدالله محمد بن معاذ (د ح 485ق / 1092م)، ریاضی‌دان و اخترشناس اندلسی. به احتمال نزدیک به یقین، وی همان محمد بن ابراهیم بن محمد بن معاذ شعبانی است که ضبّی او را قاضی جیّان1 (ه‍ م) و فیلسوف معرفی کرده است (ص 46؛ نک‍ : ریشتربرنبورگ، 381).
جیانی، ابوعلی | پریسا عرب ابوعلی حسین بن محمد بن احمد غسانی (427- 498ق / 1036-1105م)، محدث و رجال‌شناس مالکی اندلس. وی در «الزهرا» شهری در نزدیکی قرطبه متولد شد. پدرش در زمان حملۀ بربرها، به جیان (ه‍ م) پناه آورد و از آن‌رو نسبت جیانی گرفت (یاقوت، 2 / 169؛ ابن ابار، 77- 78). وی هرگز اندلس را ترک نکرد (ذهبی، 19 / 149).
جیب | حمید بهلول تابعی ریاضی، تقریباً معادل تابع سینوس در مثلثات امروزی و مهم‌ترین تابع مثلثاتی نجوم در دورۀ اسلامی. جیب که امروزه آن را با Sin نمایش می دهند
جیبوتی | پرویز امین کشوری در شمال شرقی افریقا (شاخ افریقا) و نام پایتخت آن. جیبوتی با مساحتی حدود 200‘ 23 کمـ 2، از شمال به اریتره، از شمال غربی و غرب و جنوب به کشور اتیوپی، از شرق به خلیج عدن و تنگۀ باب‌المندب و از جنوب شرقی به کشور سومالی محدود است («کتابخانه ...2»، npn.).
جیپور | مهدی جوزی مرکز ایالت راجستان هند و شهرستانی به همین نام در آن ایالت.
جیحان | شیوا جعفری رودی در جنوب ترکیه. جیحان از رودهای معتبر آناتولی است که یونانیان در دوران باستان آن را پیراموس می‌خواندند؛ رود دیگری که در غرب آن جاری است، سیحان (ساروس‌باستان) نام دارد (نک‍ : استرابن، V / 353؛ گزنفن، III / 35).
جیحون |
جیحون آبادی | مهدی لک زایی نـعـمت الله (1288- 1338ق / 1871-1920م)، از بزرگان و اندیشمندان اهل حق در ایران.
جیحون یزدی | یدالله جلالی پندری آقا محمد، متخلص به «جیحون» و ملقب به «نواب» و «تاج‌الشعرا»، از شاعران روزگار ناصرالدین شاه قاجار (سل‍ 1264-1313ق / 1848-1896م).
جیرفت | محسن احمدی , حمیده چوبک شهرستان و شهری تاریخی در استان کرمان:
جیزان |
جیزه | محمدرضا ناجی شهر و استانی به همین نام در غرب رود نیل در مصر علیا. نام جیزه در عربی واژه‌ای مفرد (جمع: جیز / جِیَز)، به معنی ناحیه و جانب، کنار وادی (ابن سیده، 7 / 523)، وادی، یا بهترین بخش وادی است (یاقوت، 2 / 176) و چون مسلمانان در این محل از نیل عبور کردند، آن را جیزه (گذرگاه) نامیدند (ابن تغری بردی، 5 / 348، حاشیۀ 1).
جیش، دیوان | صادق سجادی یا دیوان جُند، در فارسی دیوان سپاه، کهن‌ترین و از مهم‌ترین دواوین و دوایر دولتی در سراسر قلمرو اسلام.
جیطالی | مسعود تاره ابوطاهر اسماعیل بن موسى جیطالی نفوسی (د 750 ق / 1349م)، فقیه و متکلم اباضی. لقب او را به صورت جطالی نیز آورده‌اند (شماخی، 2 / 195؛ برای ضبطهای دیگر این اسم، نک‍ : لویتسکی، I / 33).
جیلی، ابوالفضل | عطیه میرزایی ابوالفضل مجدالدین یوسف بن نصر، حکیم، فقیه و متکلم سدۀ 6 ق / 12م. وی به‌رغم آنکه از شهرت چندانی برخوردار نیست، در انتقال سنت فلسفی و منطقی به نیمۀ دوم سدۀ 6 ‌ق سهم داشته است.
جیلی، عبدالکریم | محمدجواد شمس عبدالکریم بن عفیف‌الدین ابراهیم بن عبدالکریم، ملقب به قطب‌الدین و نیز محیی‌الدین ثانی (محرم 767- ح 832 ق / 1365- 1428م)، عارف پرآوازه و نویسندۀ پرتألیف که نام و شهرت او با مهم‌ترین و معروف‌ترین اثرش، یعنی الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل پیوند خورده است.
جیهانی، خاندان | سید علی آل داوود از دودمانهای وزارت‌پیشه و نام‌آور ایران در سدۀ 4ق / 10م. جیهان شهری در خراسان بر کرانۀ وادی هروز بود که مردم آن را جیحون می‌خواندند (نک‍ : یاقوت، بلدان، 2 / 181). محمد قزوینی به اختصار از جیهانی یاد کرده (7 / 258)، اما سعید نفیسی در مقالۀ مفصلی که دربارۀ وزرای ساسانی نوشته است («وزرا ...»، شم‍ 2، ص 82-91، شم‍...
جیوشی | یدالله غلامی مایانی مسجد یا آرامگاهی واقع در مصر، بازمانده از سدۀ 5 ق / 11م، متعلق به دورۀ خلفای فاطمی. این ساختمان در 478ق / 1085م بر حاشیۀ بلندی شرقی قاهره به نام مُقطّم ساخته شده است، و روبه‌روی برج و باروی ایوبی و مشرف به قُرافه یا گورستان جنوب غربی شهر قرار دارد
جیوه | سعید اکبری شاد عنصر شیمیایی فلزی (نماد: Hg) با عددِ اتمیِ 80؛ نقره‌ای رنگ، و در دمای اتاق مایع. این عنصر سمی است و از دوران باستان شناخته بوده (بردرسن، 641)، و ظاهراً نخستین بار ارسطو از آن یاد کرده است (EI2, XI / 495).
چ | ملیحه مهدوی هفتمین حرف از الفبای فارسی. این حرف در کتابهای لغت به نام جیم فارسی، جیم عجمی و جیم معقوده، مشهور است و نام «چِ» (= če) برای آن ضبط شده است ( لغت‌نامه ... ؛ انوری؛ سپهر، 147؛ معین، حاشیه ... ، 607) و به صورتهای چ‍ ، ـچ‍ ، ـچ، چ در آغاز، وسط و آخر واژه نوشته می‌شود (همو، فرهنگ ... ؛ رضوی؛ مشیری).
چابهار | محسن احمدی شهرستان و شهر بندری مهم در جنوب استان سیستان و بلوچستان.
چاپار |
چاچ |
چاد | پرویز امین کشوری در افریقای مرکزی که بیشتر مردم آن مسلمان‌اند. این کشور با 000‘284‘1 کمـ2 مساحت و 545‘179‘9 تن جمعیت ( 2009م / 1388ش) از شمال به کشور لیبی، از جنوب به جمهوری افریقای مرکزی، از جنوب غربی (از طریق دریاچۀ چاد) به کامرون و نیجریه، از غرب به نیجر و از شرق به سـودان محدود است. طـول مرزهای آن با همسایگان 968‘5 ...
چادر | مهبانو علیزاده پوششی از پوششهای سراسری زنان که آن را بر روی سر می‌اندازند. این پوشش با توجه به اشارۀ منابع پیش از اسلام دارای قدمت بسیار است، و در دورۀ اسلامی به‌ویژه در میان مسلمانان ایرانی و کشورهای شیعه‌نشین نمونه‌های مشابه دارد.
چادرنشینی |
چادگان | شیوا جعفری شهرستان و شهری در استان اصفهان:
چادی، زبانها | صبا لطیف پور گـروهی از زبانهای افریقایی ـ آسیایی، یا حامی ـ سامی. زبانهای افریقایی ـ آسیایی خود به 6 شاخه تقسیم می‌شوند که چادی یکی از آن شاخه‌ها ست (کراس، 49).
چارپاره |
چارجوی |
چاریکار | مهدی جوزی شهری در شرق افغانستان و مرکز ولایت پروان در آن کشور. این شهر با جمعیتی حدود 580‘38 تن (1388ش / 2009م) در°35 و´2 عرض شمالی و°69 و´17 طول شرقی در ارتفاع 600‘1 متری از سطح دریا و در 65 کیلومتری شمال کابل بر سر شاهراهی واقع است که کابل را به استانهای شمالی افغانستان متصل می‌سازد («فرهنگ جهانی ...1»، npn.؛ بریتانی...
چال ترخان | ناصر نوروز زاده چگینی یا چال‌تـرخان ـ عشق‌آبـاد، محوطه‌ای باستانی در 20کیلومتری شرق شهرری با طول جغرافیایی˚51 و‌΄28 و عرض جغرافیایی˚ 35 و‌΄30 که در ارتفاع 83 متری از سطح دریا واقع شده است. این محوطه با بقایایی از اواخر دورۀ ساسانی و اوایل دورۀ اسلامی در کنار روستای عشق‌آباد از دهستان قلعه‌نو، بخش کهریزک شهرستان ری (کلایس، 309-310؛...
چالانچی | حسین میثمی واژه‌ای ترکی به معنای سازنده، نوازنده و ساز‌ زن ( لغت‌نامه ... ). در متون دورۀ صفوی این واژه به صورتهای مختلف ذکر شده است. چالچی در دورۀ صفوی با «باشی»، و چالانچی در دورۀ قاجار با «خان» ترکیب شده‌اند که هر دو پسوند معنای رئیس را نیز دربر دارند (همانجا). ظاهراً این عنوان پس از دوران ترک‌زبانان صفوی در ایران رو...
چالانچی، دلقک |
چالدران | علی کرم همدانی شهرستان و دشتی واقع در شمال استان آذربایجان غربی و نیز جنگی به همین نام که در 920ق / 1514م میان شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی در این دشت روی داد. نام چالدران را برگرفته از «چهاردیران» دانسته‌اند که به‌تدریج بر اثر کثرت استعمال به چالدران بدل شده است (زاهدی، 576).
چالدران، جنگ | یوسف رحیم لو (2 رجب 920ق / 23 اوت 1514م)، جنگی که در ادامۀ لشکرکشی سلطان سلیم اول عثمانی به قلمرو دولت صفوی، میان قوای او با نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی (سل‍‍ 906-930ق / 1500-1524م) در دشت چالدران (ه‍ م) روی داد.
چالوس | فریدون شایسته شهرستان و شهری در استان مازندران.
چامه |
چاو |
چاولی | علی اکبر دیانت لقب چند تن از امیران دولت سلجوقی در سدۀ 5-6 ق / 11-12م، که از آن میان دو تن از همه مشهورترند.
چاووش و چاووشی | مریم میر فخرایی , جهانگیر نصری اشرفی (چاووشی‌خوانی یا چاووش‌خوانی)، خواندن اشعار مذهبی همراه با آواز در پیشاپیش زائرانِ خانۀ خدا، عتبات عالیات و مشهد، به‌ویژه به هنگام مشایعت و استقبال از آنان.
چاکری رومی | پگاه انصاری سنان‌بیگ بن سلیمان، متخلص به چاکری، از شاعران و نظیره‌گویان ترک‌زبان اواخر سدۀ 9 و اوایل سدۀ 10ق / 15 و 16م.
چایخانه |
چترال | مهدی جوزی شهر و بخشی به همین نام در شهرستان مالاکند در ایالت سرحدی شمالی غرب پاکستان.
چترال، زبانها | صبا لطیف پور زَبانْها، گروهی از زبانها که در منطقۀ چترال بدانها تکلم می‌شود.
چتکه | حنیف قلندری یا چُرتکه، چُرتگه، ابزاری کمکی برای انجام دادن عملیات سادۀ حسابی. نام فارسی آن برگرفته از واژۀ روسی15 است ( لغت‌نامه ... ، ذیل چرتکه؛ «فرهنگ ... 16»، 257)، و در عربی آن را «مِعداد» (جمع آن: معادید) می‌نامند (آذرنوش، ذیل عدَّ).

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام