افریقا

استوایی است (همان، I / 29, 31؛ «دائرةالمعارف جغرافیایی»، III / 201؛ مانسهارد، 26). درختان و بوته‌زارهای آن انبوه نیستند و اغلب رطوبت جذب شده را در خود نگاه می‌دارند. جزایر ماداگاسكار، سنت هلن و جنوب غرب افریقا جزو این منطقه است. وضع منطقۀ ساوان وابسته به مدت بارندگی است كه تعیین كنندۀ میزان رطوبت و دوام آن است ( افریقا، نیز «دائرة المعارف جغرافیایی»، همانجاها). بزرگ‌ترین مشخصۀ این اقلیم تناوب فصلهای مرطوب و خشك آن است. پوشش گیاهی این منطقه را بیشتر علفهای بلند استوایی با بیشه‌هایی از درختان متفرق و تنك تشكیل می‌دهند. نواحی این منطقه را به جنگلهای خشك یا بوته‌زارهای استوایی طبقه‌بندی می‌كنند. در منطقۀ پالئوتروپیس 6 هزار نوع رستنی از 700 خانوادۀ گیاهی وجود دارد كه از آن جمله‌اند: نخلهای بسیار بلند، انواع خیزران، درختان جنگلی مناطق حاره و ساوانا (همانجا؛ موسى، 396-397؛ مشیری، 212). منطقۀ جنوب رود ارانژ از دیگر مناطق گیاهی مهم در قارۀ افریقاست. این منطقه كه ارتفاعات فلات كاپ را در بر می‌گیرد و 700 هزار كمـ2 مساحت دارد، دارای 14 هزار نوع رستنی از 200‘1 خانوادۀ گیاهی است كه بیشتر از نوع گیاهان همیشه سبز هستند («دائرة المعارف جغرافیایی»، II / 225).
سرزمین حارۀ استوایی با جنگلهای مختلطِ فلات همواره مرطوب و سرسبز، از پوشش گیاهی بسیار گسترده‌ای برخوردار است. این سرزمین در منطقه‌ای میان °7 عرض شمالی و °5 عرض جنوبی در اطراف خلیج گینه، فرورفتگیهای كنگو، نواحی كوهستانی كامرون، حوضۀ مسیر علیای رود كنگو قرار گرفته است. در این سرزمین بیش از 3 هزار نوع درخت وجود دارد كه ارتفاع هزار نوع آن گاه به 40 تا 50 متر و قطرشان به 5 / 1 متر می‌رسد. در شمال و جنوب منطقۀ حارۀ استوایی با كم شدن میزان بارندگی و طولانی شدن مدت گرما و خشكی كه به 2 تا 3 ماه در سال می‌رسد، برگها می‌ریزند و سرسبزی خود را از دست می‌دهند. در ارتفاعات بالاتر از 300‘1 متر در منطقۀ حارۀ افریقا، درختان كوتاه‌ترند. درختان بیشه‌های خشك، انبوه نیستند و اغلب صورت بوته‌زار را دارند. این منطقه تا حدود °20 عرض جنوبی كشیده شده است ( افریقا، I / 29, 30, 31). نواحی جنگلی این منطقه شامل درختان آبنوس، نخل، زیتون، كاكائو و درختان همیشه سبز است (موسى، 396). گیاهان بیابانی، اغلب در مناطق بیابانی شمال، جنوب علفزارهای استوایی و استپهای صحرای بزرگ و بیابان كالاهاری می‌رویند و دارای پوشش قابل ملاحظه‌ای از علف و بوته هستند (همو، 397؛ مشیری، همانجا). بیشتر گیاهان مناطق استپی كوتاهند و ارتفاع آنها تا 5 / 1 متر می‌رسد. این منطقۀ سرسبز، برای حیوانات علف‌خوار مرتعی مناسب است (موسى، 398). در صحراهای جنوب افریقا، بیشتر رستنیهایی وجود دارند كه رطوبت را در خود نگاه می‌دارند ( افریقا، I / 33). گیاهان مدیترانه‌ای در نواحی ساحلی دریای مدیترانه، شمال افریقا و جنوب غرب این قاره در اطراف كیپ تاون می‌رویند. درختان این نواحی عبارتند از: صنوبر (كاج)، سرو، زیتون، بلوط و جز آنها. در این مناطق حبوبات، گندم و جو نیز كاشته می‌شود (مشیری، 213؛ موسى، همانجا). گیاهان منطقۀ ناتال در افریقای جنوبی، مشابه گیاهان منطقۀ مدیترانه‌ای است (همو، 398-‌ 399؛ «دائرةالمعارف جغرافیایی»، III / 68). در قارۀ افریقا مناطق ساوانا حدود 33٪، بیابانی و نیمه بیابانی 40٪، و جنگلی و بیشه‌زار 27٪ از اراضی را در بر می‌گیرد ( افریقا، همانجا).

حیات وحش

تنوع جانوران در قارۀ افریقا بسیار است. در این قاره هنوز بقایایی از جانوران دوران متأخر زمین‌شناسی، حتى دوران مزوزوئیك می‌توان یافت. در افریقا انواع حشرات خونخوار سمی وجود دارند. در شمال و جنوب قاره، انواع حیوانات مناطق جنب مداری در جنگلها به سر می‌برند. وجود فیلها، گوزنها، كرگدنها و میمونهای شبیه انسان، پرندگان دارای شاخك، انواع طوطی، طاووس و جز آنها، حاكی از ارتباط زمینی این قاره با هندوستان و قارۀ آسیاست. در افریقا، بز و گاو وحشی، گورخر، كرگدن، زرافه، شیر، كفتار، تمساح، جانورانی كه در ماسه‌ها و شن‌زارها زندگی می‌كنند، خزندگان و ... در انواع مختلف وجود دارند (همانجا؛ ویلر، 2 / 252-253). گروههایی از جانوران درشت اندام افریقا در نتیجۀ شكار نامحدود، رو به زوال نهاده‌اند. در برخی از نواحی، حیواناتی كه مصون مانده‌اند، در پاركهای ملی نگاهداری می‌شوند. از مشهورترین این پاركها، پارك ملی آلبرت واقع در منطقۀ آتش‌فشانی مرتفع در بخش شرقی كنگو و پارك كروگر در انتهای شمال شرقی افریقای جنوبی است (همانجا؛ مشیری، 213-214). در مسیر و مجاری رودهای مرتبط با دریاها و اقیانوسها، انواع تمساح و ماهی نیز وجود دارد (همو، 214؛ ویلر، 2 / 253).

جمعیت

در 1994م / 1373ش جمعیت افریقا را 000‘288‘708 نفر برآورد كرده‌اند («سالنامه ... »، «3-1») كه در مقایسه با 1984م / 1363ش ( افریقا، I / 13)، 000‘288‘171 نفر، افزایش نشان می‌دهد كه نشانۀ رشد جمعیت در این قاره است و رقم آن را 9 / 2٪ (همانجا) و یا 3٪ («گزارش ... »، 183) نوشته‌اند. تراكم جمعیت در قارۀ افریقا 23 نفر در هر كمـ2 است («سالنامه»، همانجا). از مجموع جمعیت این قاره در 1994م بالغ بر 000‘407‘129 نفر تنها در 5 كشور مصر، الجزایر، مراكش، لیبی و تونس در ساحل جنوبی مدیترانه سكنى داشته‌اند. قارۀ افریقا شامل 56 كشور است. چند جزیرۀ این قاره نیز وابسته و تابع دولتهای اروپایی هستند. در جدول 1 نام كشورها، تاریخ تأسیس، پایتخت، مساحت و شمار جمعیت آنها در 1994 م مشخص شده است ( افریقا، I / 12؛ «سالنامه»، «4-1»، «3-1»)
اراضی متعلق به بریتانیا در اقیانوس هند شامل جزایر آلدابرا، دروش، فاكورا كه از جمهوری سیشل جدا شده است و نیز جزیرۀ