مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

خانه | اصغر کریمی خانه، فضای خصوصی زندگی انسان. در ساختار فرهنگی مردم ایران، خانه فضای خصوصی برای زندگی یک خانواده است که معمولاً اصل محرمیت در طراحی و احداث آن رعایت می‌شود تا افراد خانواده از دید اشخاص نامحرم محفوظ باشند.
پرندگان | محمد جعفری (قنواتی) تیره‌ای از مهره‌داران که بدنشان از پر پوشیده شده و اغلب آنها قدرت پرواز دارند.
تصور و تصدیق | محمود یوسف ثانی دو اصطلاح عمده در منطق برای تقسیم دوگانۀ علم حصولی. سخن از تصور و تصدیق ریشه در آثار ارسطو و به‌ویژه 3 کتاب باری ارمینیاس (= عبارت)، تحلیلات ثانیه و نفس او دارد (نک‍ : ولفسن، 448-452). ارسطو در کتـاب عبارت، جمله را به چیزی تعریف می‌کند که مشتمل بر سلب یا ایجاب است، اما اجزاء آن ــ که اظهار یا عبارت به ‌شمار م...
شغال | محسن ابراهیمی شُغال، پستانداری گوشت‌خوار از تیرۀ «کانیس»، عضو خانوادۀ سگ‌سانان، و دارای صفات و ویژگیهای باورساز در اساطیر، ادبیات، و فرهنگ و اندیشۀ ایرانی.
اهل حق | مسعود جلالی مقدم , داریوش صفوت اَهْلِ حَقّ، گروه مذهبی ایرانی با گرایشهای عرفانی، با آداب و متون مذهبی خاص خود و دارای بعضی اعتقادات كه در مواردی با برداشتهای رسمی و متشرعانۀ اسلامی مطابقت ندارند. این آیین كه در میان طوایف كرد، لر و ترك زبان پیروان بسیار دارد، در بستری اسلامی رشد كرده است و در عین حال، به سبب غلو در حق حضرت علی (ع) با سایر...
ابوسفیان، صخر | بخش تاریخ صَخر بن حَرب امیة بن عبدالشمس بن عبدمناف، از مردان مشهور عرب در صدر اسلام.
تیموریان | محمدحسن سمسار , فاطمه کریمی , هومان اسعدی , علی میرانصاری , مصطفی موسوی , النور سیمز , لیندا کماروف , ارنست گروبه تِیْموریان، عنوان خاندان حکومتگری که نزدیک به یک و‌ نیم سده از نیمۀ دوم سدۀ 8 تا آغاز دهۀ دوم سدۀ 10ق، بر ماوراءالنهر، ایران، افغانستان، عراق و شام فرمانروایی کردند.
ابوعلی فارمدی | ناصر گذشته فضل‌ بن محمد بن علی (407-477 ق / 1016-1084 م)، از عارفان و واعظان نامبردار طوس.
آفتاب پرست | یونس کرامتی آفتاب‌پرست \āftāb-parast\، نام عمومی هریک از خزندگان عضو خانوادۀ آفتاب‌پرستان، دارای زبانی دراز و پرتاب‌شونده با نوکی مکنده برای گرفتن شکار و توان تغییر رنگ سریع بدن. این خزندگان غالباً در زمرۀ سوسمارها به شمار می‌آیند؛ اما زبان پرتاب‌شونده و چشمان بزرگ برآمدۀ دارای توان چرخش °360 و مستقل از دیگری، آنها را از...
ترکمنستان | داوود باقروند ارشد کشوری در جنوب غربی آسیای مرکزی. این کشور با 100،488 کمـ 2 وسعت و 000،833،4 تن جمعیت (1384ش/ 2005م) (ویکی‌پدیا)، از شمال غربی با قزاقستان، از شمال شرقی و شرق با ازبکستان و از جنوب با ایران و افغانستان هم مرز، و از جانب غرب به دریای مازندران محدود است (نک‍ : نقشه)، و از لحاظ تقسیمات کشوری به 6 استان به نامهای ع...
چاقو | اصغر کریمی چاقو، ابزاری برای بریدن، تراشیدن و پوست‌کندن مواد، مرکب از تیغه و دسته که تیغۀ آن در مواقع غیرضروری در میان دسته جا می‌گیرد.
ترک | عنایت الله رضا مجموعۀ اقوام و قبایلی کوچنده که در سدۀ 6م امپراتوری کوچندۀ بزرگی را در گسترۀ وسیعی از اراضی مغولستان و مرزهای شمالی چین تا حدود دریای سیاه پدید آوردند (بارتولد، V/ 576).
امامیه | احمد پاکتچی اِمامیّه، عنوان یكی از مذاهب اسلامی كه نقشی اساسی در شكل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا كرده است.
امامزاده قاسم، بقعه | علی کرم همدانی امامزاده قاسم، بقعه \ boqʾe-ye emām-zāde qāsem\ ، بقعه‌ای در محله‌ای به همین نام، واقع در شمال شرقی تجریش. دربارۀ شخص مدفون در بقعۀ امامزاده قاسم روایات متعددی وجود دارد. در عرف اهالی بومی محلۀ امامزاده قاسم، این بقعه مدفن سر بریدۀ قاسم پسر امام حسن (ع) و فرزند نداشته‌اش قاسم مثنى است و در این باره روایاتی که...
سنگ | علی مهدی زاده جسم سخت طبیعی، با انواع مختلف، که کارکردهای خاصی در ابعاد گوناگون فرهنگ مادی و غیرمادی مردم دارد.
حیره | عنایت الله فاتحی نژاد , فاطمه کریمی حیره، از شهرهای مشهور ایران در دورۀ ساسانی در کرانۀ غربی فرات و تختگاه لخمیان یا آل‌منذر. این شهر در جنوب شرقی نجف کنونی (EI2, III/ 462) و در نزدیکی محلی واقع بود که بعدها شهر کوفه در آن ساخته شد (حمدالله، 40) و رودی منشعب از فرات، به نام الکافر این شهر را مشروب می‌ساخت که به رود حیره معروف بود (دایرةالمعارف ...
ذات الکرسی | یونس کرامتی صورت فلکی شمالی کوچکی میان مدار قطبی و مدار رأس سرطان، و از صورتهای فلکی باستانی که در اخترشناسی کهن به‌شکل بانویی نشسته بر صندلی انگاشته می‌شد.
افشین | علی بهرامیان افشين \afšīn\، سردار مشهور ايرانی‌ در دستگاه‌ خلافت‌ مأمون‌ و معتصم‌ عباسی (د شعبان‌ 226 / ژوئن‌ 841)‌.
پری | معصومه ابراهیمی پَری‌، موجودی‌ وهمیِ ماورای‌ طبیعی‌ در اندیشه‌ و باورهای‌ مردم‌ جامعه‌های‌ كهن‌ سنتی‌ ایران‌.
اصول اقلیدس | یونس کرامتی \osūl-e oqlīde(o)s\، یا اصول هندسه یا اصول، مهم‌ترین کتاب ریاضی سراسر تاریخ، نوشتۀ اقلیدس (ه‍ م).
عین القضات همدانی | علیرضا ذکاوتی قراگزلو عبدالله بن محمد بن علی (۴۹۰ یا ۴۹۲ - مق‍ ۵۲۵ ق / ۱۰۹۶ یا ۱۰۹۸-۱۱۳۱م)، حکیم و عارف نامدار ایرانی
چهل ستون، اصفهان | میترا شاطری (اصفهان)، کاخی تشریفاتی متعلق به دورۀ صفویه (ح905- 1135ق / 1500-1723م) در اصفهان، واقع در میان بـاغی بـه همین نـام بـه وسعت 000‘ 67 مـ‍ 2 در حـد فاصل میدان نقش جهان و خیابان چهارباغ. این باغ براساس متون تاریخی، در اصل بخشی از باغ نقش‌جهان بوده، و شاه‌اسماعیل دوم صفوی (سل‍ 984- 985ق / 1576-1577م) عمارتی در آن ...
سمک عیار | حسن ذوالفقاری از معروف‌ترین، قدیم‌ترین و بلندترین داستانهای عامیانۀ منثور فارسی.
آنندراج | فتح الله مجتبایی آنَنْدْراج، فرهنگ فارسی، گردآوردۀ محمد پادشاه متخلص به «شاد»، فرزند غلام محیی‌الدین، منشی مهاراجه میرزا آنند گجپتی راج‌منه سلطان بهادر، حاكم ویجی نگر (ویجیه‌نگر) از ایالات دكن. این كتاب‌به اشارۀ ابن راجه و به نام او (آنندراج) تألیف شده است. كار تألیف كتاب، در 1306 ق / 1888 م به پایان رسید، و یك سال بعد، در 3 ...
خرف خانه | محمد جعفری (قنواتی) خِرِفْ‌خانه، کلبه‌هایی ساخته‌شده از سنگ که گفته می‌شود در گذشته، عشایر کوچ‌رو به هنگام ییلاق و قشلاق، سالمندان بیمار یا ناتوان از پیمودن ادامۀ مسیر را همراه مقداری آب و خوراک در آنها می‌گذاشتند و خود، مسیر کوچ را ادامه می‌دادند.
ابن عربی، ابوعبدالله | شرف الدین خراسانی ابوعبدالله محیی‌الدین محمدبن علی بن محمدبن العربی الحاتمی (560-638ق / 1165-1240م)، معروف به شیخ اکبر، اندیشمند، عارف و صوفی بزرگ جهان اسلام.
حنظله بادغیسی | میرزا ملا احمد حَنْظَلۀ بادْغِیْسی، شاعر پارسی‌گوی سده‌های 2 و 3 ق/ 8 و 9 م. در منابع تاریخی و ادبی شرح مفصلی از زندگی او دیده نمی‌شود. سال تولدش معلوم نیست و زادگاهش بادغیس، از نواحی اطراف هرات بوده (عوفی، 2/ 2)، اما زندگی خود را در نیشابور گذرانده است (رضازاده، 115).
تسمیه | آذرتاش آذرنوش , علی اشرف صادقی , رضوان مساح , امیر حسین ساکت , مهدی مطیع , عثمان غازی اوز گودنلی , بخش گزیدۀ منابع در لغت به معنی نام‌گذاری، نیز اصطلاحی در علوم مختلف اسلامی.
آبستنی | علی بلوکباشی آبِسْتَنی، بارور شدن و فرزند آوردن زن از مرد و دوره‌ای که زن بچه‌ای را در زهدان، یا به اصطلاح عامه در شکم خود، از هنگام بسته شدن نطفۀ او تا هنگام زادن حمل می‌کند.
شالی کاری | علی ذبیحی برنج‌کاری و عمل کاشت، داشت و برداشت آن. شالی، برنج پوست‌نکنده و نامقشّر است که به آن شلتوک نیز ‌می‌گویند.
اشرفی | جواد نیستانی \ašrafī\، نام سکۀ زر با وزن معیّن 45 / 3 گرم که از میانه‌های سدۀ 9 ق / 15 م توسط مملوکان مصری در جهان اسلام رواج یافت.
دیو | آرش اکبری مفاخر دیو، عنوان بعضی از خدایان اساطیری و کهن قوم آریا، که با دگرگونی به موجوداتی اهریمنی، در پیکر انسان و حیوان بلندقامت، تنومند و ترسناک به حماسه‌ها و داستانها راه یافته‌اند.
احمد موسی | محمدحسن سمسار اَحْمَدْ موسى، نگارگر نوآور و صاحب مکتب ایرانی در سدۀ 8ق/ 14م. نام او نخستین ‌بار در مقدمۀ مرقع بهرام میرزا صفوی ــ گردآوری شده در951ق ــ درشمار نگارگران روزگار ایلخانان مغول آمده است. دوست محمد در آن مقدمه گزارشی از نگارگری و نگارگران ایرانی از روزگار ساسانیان تا عصر خود می‌دهد که بخش مربوط به دوران ابوسعید ...
ازبکستان | عنایت الله رضا , احمد پاکتچی اُزْبَکِسْتان [ozbakestān]، کشوری در بخش میانی آسیای مرکزی، با نام رسمی جمهوری ازبکستان.
تیر و کمان | مریم سامعی تیر و کَمان، ابزاری در جنگ و شکار به شکل چوب خمیده و دارای زه برای پرتاب تیر، و به صورت «تیرْکَمان» یکی از اسباب‌بازیهای امروزی به شکل دوشاخه، دارای ‌کش و کفه‌ای‌ چرمین‌ برای پرتاب سنگ.
امامزاده صالح، چنار | شیده لالمی امامزاده صالح، چنار \ čenār-e emām-zāde sāleh\ ، از کهن‌‌ترین چنارهای ایران و جهان، هم‌جوار بقعۀ امامزاده صالح تجریش که در 1378 ش قطع شد.
اسکندر | مجدالدین کیوانی , محمد جعفری (قنواتی) اِسْکَنْدَر، یا اسکندر سوم (356-323 ق‌م)، فرزند فیلیپ دوم مقدونی، در منابع اسلامی مشهور به اسکندر مقدونی، یا اسکندر رومی، یا اسکندر ذوالقرنین؛ از سرداران و پادشاهان بلند آوازۀ تاریخ جهان باستان و فاتح گسترۀ پهناوری از کرانۀ خاوری مدیترانه تا فراسوی رود سند.
بوسنی و هرزگوین | اصغر دادبه , مهدی کیوانی , فاطمه لاجوردی , علی کرم همدانی , نهاد چامجیچ , صباح الدین شاریچ , یاسمین هالبیچ , فؤاد حاجی محمد اویچ بوسْنی‌ وَ هِرْزِگُوین‌، كشوری‌ در شمال‌ غربی‌ شبه‌ جزیرۀ بالكان‌.
حیران | اسماعیل شمس حِیْران، که در برخی از مناطق به آن حیرانوک هم می‌گویند، از انواع ترانه‌های فولکلوریک کردی با مضمون عاشقانه که آن را در کوهستان و دشت و نیز در مجالس بزرگان می‌خوانند.
جلد و جلدسازی | بیتا پوروش پوشش بیرونی و محافظ اوراق کتاب، و فنون و مراحل ساخت آن. دو قسمت زیر و رو (دفه، طبله و لَت) و یک عطف، عناصر اصلی جلد را تشکیل می‌دهند. در جلدسازی سرزمینهای اسلامی از سدۀ 6 ق / 12م تا سده‌های 12-13ق / 18-19م، دفۀ زیرین معمولاً ادامه یافته، به صورت برگردان (سرطبل، دامن و لسان)، لبۀ کتاب را نیز می‌پوشاند (هالدین،...
پاییز | اصغر کریمی فصل سوم از فصلهای چهارگانۀ سال خورشیدی، مرکب از ماههای مهر، آبان و آذر (برجهای میزان / ترازو، عقرب / کژدم، و قوس / کمان).
افریقا | یا آفریقا، دومین قارۀ كرۀ زمین از نظر وسعت پس از آسیا.
حلیم | معصومه ابراهیمی حَلیم، یا هلیم، از خوراکهای سنتی و رایج، به‌خصوص به‌عنوان صبحانه، در فرهنگ آشپزی ایرانی.
اندلس | آذرتاش آذرنوش , عنایت الله فاتحی نژاد , احمد پاکتچی , بخش فلسفه , محمدرضا ناجی , یونس کرامتی , قاسم طویر اَنْدَلُس، نامی كه مسلمانان به بخشی از شبه جزیرۀ ایبری، در كنار مدیترانه، واقع در جنوب اسپانیا و جنوب شرقی پرتغال و گاه به تمام آن داده‌اند. اندلس از نام واندالها، قبیله‌ای از مردم ژرمن، گرفته شده است كه در اوایل سدۀ 5 م، پس از تجزیۀ امپراتوری روم غربی، چندی در جنوب اسپانیا سكنى گزیدند (عنان، 1/ 17، 50-51). ا...
اندرزنامه | محمدرضا صرفی اَنْدَرْزْنامه، از گونه‌های ادبیات تعلیمی که به نامهای پندنامه، نصیحت‌نامه، اخلاق و آداب نیز خوانده می‌شود. چندین متن پهلوی به شیوۀ اندرزی ـ اخلاقی تألیف شده که موضوع آنها پند، اندرز و مسائل اخلاقی است
بهاروند | سکندر امان الهی بهاروند بَهارْوَنْد، از ایلات‌ لر شیعی‌ مذهب‌، در منطقۀ بالا گریوۀ لرستان‌.
خال | حسن اکبری بیرق خال، نقطه‌ای غالباً تیره، سیاه و ناهمگون با رنگ زمینه، بر اندام انسان، حیوان یا بر روی اشیاء. خال واژه‌ای است عربی با معانی متعدد
اتابکان آذربایجان | ابوالفضل خطیبی سلسله‌ای از امیران ترك‌نژاد، مشهور به ایلدگزیان ــ منسوب به مؤسس آن ایلدگز ــ كه از حدود سال 541 تا 622 ق / 1146-1225 م براران و بخشهایی از آذربایجان فرمان راندند.
حافظ اصفهانی | حنیف قلندری حافِظِ اِصْفَهانی، مولانا محمد، مهندس سدۀ 9-10ق / 15-16م. از شرح حال او جز اشارات اندکی که خود در نتیجةالدوله (نک‍ : دنبالۀ مقاله) آورده است، هیچ نمی‌دانیم.
آرایش | معصومه ابراهیمی آرایِش، آراستن، پیراستن و زینت‌کردن چهره و موی و اندام با رنگها و زیورهای گوناگون.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام