کهنه یادداشت

در 24 كیلومتری جاده دزفول به شوشتر ، ‌بستر پهن رودخانه‌ای به‌نام « گلال كهنك Gelal kohnak » جاده اصلی را قطع می‌كند كه جز در مواقع بارانی ، ‌بقیه سال خشك است. جاده فرعی« كهنك » كه جهت آن از شمال‌غربی به جنوب‌شرقی است بعد از « گلال كهنك » شروع می‌شود و در همین جهت گنبد مخروطی‌شكل یكی از زیارتگاه كهنكیها به‌نام ( قدمگاه عباس ) و نیز دورنمای آبادی دیده می‌شود. این گنبد در زمینه آبی آسمان اولین نشانی است كه از « كهنك » می‌بینیم و بعد در جهت شرقی آن و كمی دورتر گنبدی به‌همان سبك معماری دیده می‌شود كه بر روی ساختمان زیارتگاه « قدمگاه امیر حاضر » ساخته شده‌است كه زیارتگاه دیگری است برای كهنكیها.

امسال یکی از نوادری که نصیب کتابخانۀ مجلس شد یادداشت های روزانه ای است از شادروان محمد علی فروغی ادیب و فلسفه شناس و معلم برجستۀ مدرسۀ علوم سیاسی که معمولا مورخان او را در مناصب دولتی مشروطیت و روزگار پادشاهی پهلوی شناسانده اند. اما در این یادداشت ها که مربوط به شش ماه زندگی اوست ( 26 شوال 1321 تا 28 ربیع الاول 1322 یعنی ژانویه 1904 تا 13 ژوئن) فروغی یک فرهنگ تمام عیار است: معلم و مؤلف و مترجم و روزنامه نگار که اوقاتش مصروف به تدریس و تألیف کتاب و تحریر روزنامۀ تربیت به مدیریت پدرش میرزا محمد حسین ذکاءالملک می شده است.

استاد پرویز شهریاری در سال 1305 در کرمان به دنیا آمد. و درسال 1332 در رشته ریاضی از دانشکده علوم و نیز دانشسرای عالی مدرک کارشناسی را دریافت کرد. وی نویسنده و مترجمی است که دارای بیش از 200 عنوان در زمینه‌های ریاضیات ادبیات فلسفه و تاریخ می‌باشد. استاد پرویز شهریاری سردبیری نشریات وهومن، چیستا و سخن علمی و فنی را در کارنامه خود داشته‌اند. از کتاب‌هایش می توان به فلسفه و اخلاق در ریاضیات، در پی فیثاغورث، خلاقیت ریاضی، خوارزمی و انفورماتیک و... نام برد. در هیجدهم اردیبهشت 1381 از سوی دانشگاه کرمان دکترای افتخاری ریاضی به این پژوهشگر ارجمند اهدا شد.

شرحی دربارة عظمت شاه عباس و گوشه‌ای از تاریخ ایران در زمان به روی كارآمدن صفویان، شایعاتی دربارة قبور پادشاهان صفوی، چگونگی دفن و كفن شاه عباس كبیر و مدفن اوازتاریخ عالم آرای عباسی و مدارك و دلایل دیگری از آندره‌گدار،‌اطلاعیه‌ای بقلم اسكندر بیك منشی برای اثبات محل واقعی قبرشاه عباس.

آنچه در این گفتار، از نظر خوانندگان می‌گذرد، فشرده و خلاصه بخشی از بررسیهایی است كه در مهاباد و سقز و آبادی‌های میان و پیرامون آنها انجام گرفته است این بررسیها در مأموریتی كه اداره كل موزه‌ها و فرهنگ عامه هنرهای زیبای كشور در تابستان سال 1341 خورشیدی به آقای غلامعلی شاملو داده بود انجام گرفت.

بسیاری از اندرزها، کلمات قصار و لطیفه‌ها و قصه‌های اخلاقی که جنبه حکمت علمی و تجربی داشته‌اند، پس از اسلام مورد توجه دانشمندان ایرانی مسلمان قرار گرفته و در کتابهای ادب و اخلاق و تاریخ به عربی ترجمه شده و بعضی از آنها به فارسی نیز راه‌ یافته‌اند. کمتر کتاب عربی تألیف شده در سده‌های نخستین دوران اسلامی را می‌یابیم که در آن از این گونه مطالب نقل نشده باشد. فهرست همه این کتابها در اینجا غیر لازم است.

پیش از هر سخن باید دریافت که این «ایران» که می‎خواهیم درباره‎ی آن سخن گوییم کجاست، حد و حدودش چیست، اصلا در چه نقطه‎ای از این کره‎ی خاکی قرار داشته است؟ واقع اینست که در هیچ جای و در بسیار جاها. واقع این‎ست که با در هم شکسته شدن سلطه‎ی سیاسی ـ نظامی دولت ساسانی، تا به دوران صفویه و ظهور شاه اسمعیل صفوی ـ نزدیک به هزار سال دیگر ایران سیاسی ـ نظامی وجود نداشت.

هنگامی ما به فن معماری اسلام پی خواهیم برد كه در ساختمانها و آثار اسلامی بررسی و تحقیق كرده باشیم. یكی از عناصر اصلی این فن كه در اسلام جلوه‌گر شده و زیبائی خاصی به خود گرفته ، ساختمان گلدسته‌ها می‌باشد. گلدسته یا مؤذنه عبارتست از محلی كه مؤذن در آنجا اذان می‌گوید و مردم را به نماز دعوت می‌كند1 . مؤذنه دارای نامهای دیگری نیز هست از قبیل: مناره ، منار و صومعه ، عساس و گلدسته. بطوركلی ، مؤذن از همان آغاز اسلام جایگاه مخصوصی داشته ، همچنانكه بلال در زمان پیغمبر اكرم (ص) بر بلندترین بامهای منازل یا بر روی استوانه‌ای می‌رفت و اذان می‌گفت2 .

ثبت و ضبط فكر در دوران دراز تمدن بشری به سه قسم عملی شده است : كتابت دستی بر صفحه‌های گلی و سنگی و چوبی و كاغذی و . . . . ، چاپ آثار با وسائل فنی و صنعتی ، حبس و نقل اقوال بر صفحه و نوار و موج. در تاریخ تمدن ایران ، به معنای تاریخی قلمرو آن ، سابقه نسخه‌نویسی خطی پردامنه است و این نوع كار در میان آثار باستانی دیگر ارزشی خاص و اعتباری مخصوص دارد.

رسم قربانی كردن در راه خدا یا خدایان كه همراه یا جشن‌ها و مراسم مذهبی و سنتی بوده از چه زمانی آغاز می‌شود و سابقه این آئین كه همه ملت‌های دنیای قدیم آنرا برپا می‌داشته‌اند و امروز هم، كم و بیش خود را پای‌بندآن می‌دانند از كجا آمده است؟ ظاهراً از خیلی قدیم و زمانی كه بشر، هنوز پا به مرحله تاریخ نگذاشته، به این كار آشنائی و اعتقاد داشته و به قربانی كردن می پرداخته است.