دو سال پیش این افتخار را داشتم كه همراه با یكی از دوستان از تورنتو به محل زندگی استاد فضل‌الله رضا در اوتاوا بروم. دیدار چندساعته‌ای بین ما اتفاق افتاد و در این چند ساعت از هر دری با ایشان گفت‌وگو كردیم، سعی می‌كردیم شنونده باشیم اما انبوه سوالات برای ما وجود داشت؛ در همین جا باید یاد بكنم از برادر ایشان زنده‌یاد دكتر عنایت‌الله رضا كه یكی از شریف‌ترین انسان‌هایی است كه من در زندگی خود دیده‌ام.

به‌طور كلی كار روی هر تفكر فلسفی و اندیشه‌های سیاسی منشعب از امر تفكر فلسفی - بالاخص تفكر سترگ كسی چون هگل - جز با فلسفیدن و درك تاریخ، فرهنگ، زبان و مولفه‌های ذهنی و سنت آن متفكر یا فیلسوف امكان‌پذیر نمی‌تواند باشد. اگر مراد قطعی این باشد و بپذیریم كه مانند یك امر عقلانی- فلسفی به مقوله توجه كرده‌ایم، پس فهم فلسفه هگل نیز جز با فهم تاریخ و فرهنگ آلمان و مهم‌تر از همه زبان آلمانی كه در نوع خودش ساحتی از بزرگ‌ترین اندیشه‌های بشری را شامل می‌شود، بی‌هیچ تردیدی غیر ممكن است.

جوانمرد در لغت به معنای بخشنده، بلندنظر، باگذشت و فداکار است، و در ترجمه واژه‌های عربی جواد و سخی و کریم و فتی به کار رفته؛ اما از قرن چهارم و پنجم هجری در تاریخ اجتماعی ایران، جوانمرد و جمع آن جوانمردان، به گروه خاصی اطلاق شده است که پایبند آدابی و مسئولیت‌هایی هستند و در زندگی دیگران و خاصه طبقة محروم جامعه تأثیر مثبت دارند و شهرت دیگر آنها «فتیان» و «اصحاب فتوّت» است.

نوع حکایت‌هایی که در «گلستان» سعدی آمده و عمدتا ارزش ادبی و فنی آن بیشتر از اهمیت روایی آن است، خود عنوان دیگری است که برخی از آن به مقامه‌نویسی یاد کرده‌اند و میان پاره‌ای از حکایت‌های آن با «مقامات حمیدی»، اثر قاضی حمید‌الدین بلخی (متوفی ۵۹۹ق)، مشابهت‌هایی یافته‌اند. گلستان سعدی هم مثل کلیله و دمنه و شاید برتر از آن، موجی از آثار ادبی برانگیخت و دهها تقلید را سبب شد که از آن میان «بهارستان» جامی (م۸۹۸ق)، «نگارستان» معین‌الدین جوینی (م۸۷۱ق) و «پریشان» قاآنی(متوفی۱۲۷۰ق) از همه مشهورترند.

امروزه شهرنشینی رشد فراوانی کرده و پیش‌بینی جامعه‌شناسان حاکی از آن است که آینده جهان در شهرها و در دل جمعیت فراوان ساکن در آنها رقم خواهد خورد؛ اما ظهور شهرهای پرجمعیت و گاه کلان‌شهر، و سیطره مصرف و انبوه خلق و شتاب و چرخش و گردش فزاینده، با خود آسیب‌ها و عوارضی در پی دارد که برجسته‌ترینش باخودبیگانگی و تعرض آزادی فردگرایانه و فقدان رضایت شخصی است. این امر ریشه در کیفیت پایین ارتباطات و کنشهای متقابلی دارد که در صحنه این شهرها رقم زده می‌شود یا امکان رخدادشان محو و اندک می‌گردد.

شاید بتوان هانری کربن را اندیشمند پژوهندة فرهنگ ، حکمت و سنّت اسلام و ایران دانست ، که با تاثیر پذیری از فرهنگ ایران و اسلام به نظریه " اسلام ایرانی "رسید. اسلام ایرانی در نظر کربن بر ذهن و ضمیر ایرانیان متجلی شده و از عمق و ژرفای خاصی برخوردار بوده و این نگاه تاویلی به عنوان تفکر و جهان‌بینی کربن ریشه در نگاه فلسفی و عرفانی دارد .

نوشتن از شخصیتی مانند سعید نفیسی در یادداشتی كوتاه، چنان كه حق مطلب درباره این ادیب، تاریخ‌نگار، نویسنده، مترجم و پژوهشگر بلندآوازه ادا شود، قدر مسلم كار آسانی نیست. در این نوشته كوتاه با مروری بر چند جنبه از فعالیت‌های مهم و كارنامه پر و پیمانش، یادی می‌كنم از این مرد فرهنگ‌ساز و شخصیت ذوالابعادش در قلمرو فرهنگ ایرانی.

پس از رد پیشنهاد مشترك ترومن- چرچیل، دولت ایران درصدد قطع رابطه سیاسی با دولت انگلیس برآمد. تصمیم نخست‌وزیر به قطع رابطه اجتناب‌ناپذیر بود زیرا پس از خلع ید از شركت نفت و اخراج كاركنان خارجی از خوزستان، انگلیسی‌ها به انواع تبلیغات و كارشكنی‌ها در داخل و خارج علیه ایران دست زده بودند.

این روزها فیلسوفان دیگر آن‌قدر برجسته نیستند که لقب داشته باشند. لقب‌ها در قرون میانه رایج‌تر بود. هر مدرسی‌ای۱ که سری در میان میان سرها درآورده بود لقبی داشت: بوناونتوره «دکتر ملکوتی»، آکویناس «دکتر فرشته‌خو» و دونس اسکوتوس با لقب «دکتر باریک‌بین» شناخته می‌شد. در جهان اسلام هم فیلسوفان برجسته چنین افتخاری را کسب می‌کردند. از بین این‌ها، هیچ‌کدام مناسب‌تر از عنوانِ «شیخ‌الرئیس» نبود.

منظور از تلقّیات عامیانه درباره فردوسی و شاهنامه، روایات، باورها و دانسته های عامّه مردم ایران – به غیر از طبقه اهل قلم و فرهیختگان- است که هم خاستگاه و شیوه حفظ و انتقال آنها شفاهی بوده و هم برخلاف آگاهی ها و خواسته های دسته دیگر (ادبا و مورّخان) مجال کتابت نیافته است.

به همت دانشگاه تهران، انجمن ایرانی مطالعات جهان، بنیاد سعدی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، «کنفرانس بین المللی مطالعات ایران معاصر»، در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد. رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم یکی از سخنرانان این کنفرانس بود. متن زیر سخنرانی ایشان در این کنفرانس لست:

استادان مرحوم دكتر علی‌اكبر فیاض، دكتر زریاب‌خویی و دكتر زرین‌كوب استادانی بودند كه در فضای دانشی بیرون از حوزه علمیه به مباحث تاریخ اسلام پرداختند و آثار درخوری پدید آوردند. شاید در این جمع بتوان از مرحوم محمدابراهیم آیتی به عنوان پیشكسوت پژوهش‌های تاریخ اسلامی در میان دانشگاهیان یاد كرد

در دو هفته‌ای که تعداد روزهای تعطیل آن زیاد بود ـ از جمعه سوم آبان تا چهارشنبه 15 همین ماه ـ گذرم بالاجبار به شمال کشور افتاد و از هوای فرح‌فزای آن و باران همیشه لطیفش استفاده کردم و به هنگام بازگشت، آن هم از جاده زیبای چالوس، شاهد هجوم ده‌ها هزار خودرو از تهران به سمت شمال بودم و صف طویل خودروهای در ترافیک مانده و ازدحام جاده چالوس، از سیاه‌بیشه، 85 کیلومتری کرج ـ تا اتوبان تهران ـ کرج ادامه داشت و این خیل عظیم، برای تمدد اعصاب و استفاده بهینه از تعطیلات آخر هفته، راهی شهرهای شمالی کشور شده بودند و یقینا مسافت چهار پنج ساعته بین تهران تا چالوس را می‌باید دو تا سه برابر این زمان، صبر و طاقت می‌داشتند، تا به مقصد و مقصود برسن

گمانه زنی و فرضیه سازی معمولا ذاتی انسان هاست به طوری که در ذهن فرد رشته‌ای از احتمالات، فرض ها و امکان‌ها برای فکر کردن در مورد رویدادهای گذشته شکل می‌گیرد. انسان‌ها همچون رویدادها در بعد زمان معنا پیدا می‌کنند و در تعامل با هم هستند. اما دیدی که انسان‌ها هنگام وقوع رویداد دارند با دیدی که بعد از رویداد در ذهن آنها شکل می گیرد متفاوت است.

عمده سخنان و آموزه‌های مكتوب و شفاهی كه در هر جامعه‌ای به اشكال گوناگون، انتشار و ابلاغ می‌شوند در یك هدف مشتركند: قبولاندن، تلقین باور و متقاعد كردن مخاطبین برای پذیرفتن حرف، داعیه یا استنتاج مورد نظر آنها. این هدف ایجاب می‌كند صاحبین سخن به انواع و اقسام روش‌های اقناعی، استدلالی و احیانا القای تاثرات احساسی توسل جویند.