کهنه یادداشت

در میان تمام منابع شرقی که دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایرانیان در دست داریم، آن که از همه مفصل تر است تا کنون کمتر از بقیه مورد استفاده قرار گرفته است. منظور شاهنامۀ فردوسی است. علت آن روشن است. چون این کتاب، اثری علمی نیست، بلکه شعر است. بنابراین سرایندۀ آن چندان در بند بازگویی حقایق تاریخی و یا به مفهوم امروزی، علمی نبوده است، بلکه می خواسته توصیفی شاعرانه به دست دهد و افسانه ها، داستانهای روزگاران گذشته و قصص مربوط به نامداران و پهلوانان را که قسمتی از آنها به صورت مکتوب و قسمتی دیگر در قالب روایات شفاهی در بین ایرانیان رواج داشته، بازسازی کند.

اگر با اینهمه محقق که در روزگار ما هست هنوز ادب تحقیقی ما سست و بی مایه به نظر می آید جای دریغ است. اما علت آنست که داعیه داران زمان ما کار تحقیق را زیاده آسان و خوارمایه گرفته اند. تا سی سال پیش که هنوز اینهمه محقق در بین ما ظهور نکرده بود کسانی مانند محمد قزوینی و همگنان او، اگر تحقیقی در مسائل ادبی و تاریخی می کردند دقیق و استوار بود. کار اینگونه محققان اگر بسیار نبود و به کندی و آهستگی پیش می رفت اما روشن و درست بود و تا حد زیادی مایۀ خرسندی و اطمینان می گشت.

دبا: اشاره / امروز سالروز میلاد شادروان دکترعباس زریاب خویی، مورخ، ادیب، مترجم و نسخه شناس برجسته است که در ٢٢ تیرماه ١٢٩٨هجری شمسی در شهر خوی در شمال غربی آذربایجان دیده به جهان گشود. استاد زریاب خویی از فروردین سال 1365 فعالیت خود را در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آغاز کرد و عضو شورای عالی علمی و رئیس بخش تاریخ این مرکز بود. استاد زریاب 24 مقاله برای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به رشتۀ تحریر درآوردند که از میان آنها می توان به مقالۀ آل نوبخت، تاریخ و جغرافیای تاریخی آذربایجان، ابن تیمیه و اتابک اشاره کرد.

آب خزینه‌ها و چاله حوض‌های حمام‌ها آلوده بود به انواع کثافات و آغشته به جمیع نجاسات. آبی از جوی‌ها و نهرهای روباز، همراه چربی ظروف و کف صابون‌های رختشوئی و رنگ و نجاسات و کثافات پارچه‌های شسته شده در آنها و گل و لای و خاک و خاکروبه معابر و خانه‌ها همراه آب گندیده حوض‌ها و آب‌انبارهای کشیده شده و لجن‌های آن‌ها و آب و فضول تخلیه چاه‌های مستراح‌ها و محتویات لگنچه‌های کثیف سلفدانی‌های زیر پای بچه‌ها و بیماران که در آن‌ها سرازیر می‌گردید

«الذین هُم یُراؤُون» ریا چیست؟ ریا بدین معناست که انسان نماز می‌خواند، اما نه برای خدا بلکه برای مردم و برای کسب مجد. ریا چه در جزئی از نماز باشد، چه در شروط و شکل و مستحبات، آن را باطل می‌کند.

حسادت چگونه درمان می‌شود؟ شر حسود نسبت به خودش با نپرداختن به آن درمان می‌شود. حدیث شریف در این‌باره می‌فرماید: «نه چیز از امت من برداشته شده… از جمله آنها حسود است، اگر به حسد خود بی‌توجهی کند.» اگر به حسادت خود بی‌توجهی کند یا به تعبیر حدیث اگر سخن نگوید. ما می‌دانیم اگر آدمی به عقده‌های درونی که در تضاد با ذات انسان و فطرت اوست، توجه نکند، آن عقده‌ها به‌تدریج از بین می‌روند. پس اگر انسان حسادت نورزد، حسد به‌تدریج ذوب و در وجودش ضعیف می‌شود.

هفتم تیرماه یادآور فاجعه بزرگی است که در سال ۱۳۶۰ به شهادت بیش از هفتاد نفر در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی انجامید که در رأسشان آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی قرار داشت؛ فقیه دانشور و سیاستمدار مدبری که نخستین رئیس دیوان عالی کشور پس از انقلاب اسلامی بود و مردم در جریان اداره مجلس خبرگان قانون اساسی، با توانایی‌های درخشان او آشنا شدند.

ابومحمد حسن بن ‌علی(ع) امام دوم از ائمه اثنی عشر(ع)، فرزند نخست علی ‌بن ابی‌طالب(ع) از حضرت فاطمه(س) است. تولد آن حضرت بنا به قول بیشتر مورخان در مدینه و روز سه‌شنبه ۱۵ رمضان سال دوم هجری اتفاق افتاده است.

حقیقت این است که هنگامی که آیات سوره ماعون را می‌خواندم، گویی مطلب نویی یافته‌ام که پیش از این تصورش را نمی‌کردم؛ زیرا از آموزه‌های اسلامی و روایات پیامبر(ص) معنایی نزدیک به معنای این آیات درمی‌یافتم. در حدیث آمده است: «کسی که شب را سیر می‌خوابد در حالی که همسایه‌اش گرسنه است، به خدا و آخرت ایمان ندارد.» از این حدیث درمی‌یافتم که پیوندی ژرف میان ایمان به خدا و رسیدگی به امور مردم وجود دارد. ایمان اسلامی ایمانی انتزاعی نیست که فقط مخصوص قلب و احساس آدمی باشد.

دکتر شریعتى از استعدادها و قریحه‌هاى سرشار، پرارزش و پرخروش زمان ماست. اجازه دهید نگویم‌ «بود»؛ چون او زنده است. همه این فعلها را متناسب با زنده بودن او، با زمان حال بیان خواهیم کرد. شریعتى خود را ساخته و پرداخته رنج مى‌دانست. پیرامون دکتر و کار او و افکار او و کتابهاى او و سخنرانى‌هاى او و حسینیه ارشاد جنجالى بود.