درخت

کاشتن درخت تولد 

نزد بسیاری از ایرانیها به هنگام تولد هر فرزند، درختی نو غرس می‌شود و شادابی و پژمردگی درخت با شادابی و پژمردگی صاحب آن پیوند می‌یابد، و به این دلیل، صاحب درخت و خویشان از آن درخت پاسداری می‌کنند (باجلان فرخی، 208). بعضی از ارامنۀ ایران نیز بعد از مرگ عزیزی، به یاد او درختی غرس می‌کنند و بر این باورند که روح متوفا در درخت آرام می‌یابد (همانجا). همچنین در لرستان، مرسوم است که پس از افتادن بند ناف کودک، آن را در زیر درختی مدفون می‌کنند (برای آگاهی بیشتر دربارۀ درخت تولد، نک‍ : همو، 210 بب‍‌ ). 

مآخذ

آرین‌پور، یحیى، از صبا تا نیما، تهران، 1372 ش؛ ابریشمی، احمد، فرهنگ نوین مثلهای فارسی رایج در کرمان، تهران، 1377 ش؛ ابن‌بلخی، فارس‌نامه، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، 1374 ش؛ احسانی، محمدتقی، جلدها و قلمدانهای ایرانی، تهران، 1368 ش؛ ارداویراف‌نامه، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد، 1342 ش؛ اسدیان، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، 1358 ش؛ اسلامی ندوشن، محمدعلی، داستان داستانها (رستم و اسفندیار)، تهران، 1351 ش؛ الیاده، میرچا، اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران، 1378 ش؛ انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، 1352 ش؛ انزابی‌نژاد، رضا، «جلوه‌های خاص آیات قرآنی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی آذرآبادگان، تبریز، 1353 ش، س 26، شم‍ 111؛ اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، 1371 ش؛ باجلان فرخی، محمدحسین، در قلمرو انسان‌شناسی، تهران، 1388 ش؛ بار، کای، «دیانت زرتشتی»، دیانت زرتشتی، ترجمۀ فریدون وهمن، تهران، 1348 ش؛ باستانی پاریزی، محمدابراهیم، حماسۀ کویر، تهران، 1357 ش؛ همو، کلاه‌گوشۀ نوشین‌روان، تهران، 1368 ش؛ بشرا، محمد و طاهر طاهری، آیینهای گذر در گیلان، رشت، 1389 ش؛ بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، 1369 ش؛ بورکهارت، تیتوس، هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، 1365 ش؛ بوکور، مونیک دو، رمزهای زنده‌جان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، 1373 ش؛ بویس، مری، «دیانت زرتشتی در دوران متأخر»، دیانت زرتشتی (نک‍ : هم‍ ، بار)؛ بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، 1381 ش؛ همو، جستاری در فرهنگ ایران، تهران، 1386 ش؛ بهمنیار، احمد، داستان‌نامۀ بهمنیاری، به کوشش فریدون بهمنیار، تهران، 1361 ش؛ بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة، به کوشش ادوارد زاخاو، لایپزیگ، 1923 م؛ همو، التفهیم، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1318 ش؛ پایندۀ لنگرودی، محمود، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، تهران، 1355 ش؛ پرایس، کریستین، تاریخ هنر اسلامی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، 1347 ش؛ پرتوی آملی، مهدی، فرهنگ عوام آمل، تهران، 1358 ش؛ پرهام، سیروس، دست‌بافتهای عشایری و روستایی فارس، تهران، 1364 ش؛ پورخالقی چترودی، مه‌دخت، تحقیقات میدانی؛ همو، «تقویم درختی (درخت گاه‌شمار)»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مشهد، 1375 ش، س 29، شم‍ 3-4؛ همو، درخت شاهنامه، مشهد، 1381 ش؛ همو، درخت عنصری از معماری نگارینه‌ها، در دست چاپ؛ همو، «نمادهای هم‌پیوند با درخت»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مشهد، 1377 ش، س 31، شم‍ 3-4؛ تفضلی، احمد، واژه‌نامۀ مینوی خرد، تهران، 1348 ش؛ جزمی، محمد و دیگران، هنرهای بومی در صنایع دستی باختران، تهران، 1363 ش؛ جعفری، جعفر، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1343 ش؛ جلیل‌زاد، محی‌الدین، «درخت نظرکرده»، فردوسی، تهران، 1347 ش، شم‍ 891؛ جوادی، شفیع، گیاهان مقدس، تهران، 1373 ش؛ «چهارشنبه‌سوری در گوشه و کنار ایران»، تبیان 1 (مل‍‌ )؛ چهل حدیث پیرامون درخت‌کاری، به کوشش مهدی مجیدی، تهران، 1386 ش؛ حکمت، علی‌اصغر، نه گفتار در تاریخ ادیان، تهران، 1342 ش؛ حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، بیروت، 1961 م؛ حمیدی، جعفر، وزیرکشان، تهران، 1369 ش؛ خدیش، پگاه، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران، 1387 ش؛ داعی‌الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران، 1364 ش؛ دانشگر، احمد، فرهنگ جامع فرش یادواره، تهران، 1376 ش؛ «درخت داغداغان»، نگاه‌مدیا (مل‍‌ )؛ دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، 1363 ش؛ رستگار فسایی، منصور، تصویرآفرینی در شاهنامۀ فردوسی، شیراز، 1353 ش؛ رف، مایکل، نقش‌برجسته‌ها و حجاران تخت‌جمشید، ترجمۀ هوشنگ غیاثی‌نژاد، تهران، 1381 ش؛ روح‌فر، زهره، «نقوش اساطیری در پارچه‌های آل‌بویه»، میراث فرهنگی، تهران، 1369 ش، شم‍ 1؛ روز هرمزد ماه فروردین، ماه فروردین روز خرداد، ترجمۀ ابراهیم میرزای ناظر، مشهد، 1373 ش؛ سجادی، علی، سیر تحول محراب در معماری اسلامی ایران از آغاز تا حملۀ مغول، تهران، 1375 ش؛ سلیم، عبدالامیر، «تطبیق روزهای ماه در فرهنگ ایرانی و احادیث اسلامی، یا سی‌روزه در حدیث شیعه»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علـوم انسانی دانشگاه آذرآبـادگان، تبریـز، 1353 ش، س 26، شم‍ 111؛ سیدی‌زاده، احسان و علی‌اکبر عباسیان، بجنورد گذرگاه شمالی خراسان، مشهد، 1372 ش؛ شاملو، احمد، کتاب کوچه، حرف الف، تهران، 1389 ش، حرف ت و ث، 1380 ش؛ شایگان، داریوش، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، تهران، 1346 ش؛ شکورزاده، ابراهیم، دوازده‌هزار مثل فارسی و سی‌هزار معادل آنها، مشهد، 1372 ش؛ همو، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، 1363 ش؛ صادقی، محمد، «شاه قندآب»، فردوسی، تهران، 1348 ش، شم‍ 908؛ صرفی، محمدرضا، افسانه‌های مردم کرمان، کرمان، 1387 ش؛ صمدی (رجالی)، مهرانگیز، ماه در ایران از قدیمی‌ترین ایام تا ظهور اسلام، تهران، 1367 ش؛ عفیفی، رحیم، حاشیه بر ارداویراف‌نامه (هم‍‌ )؛ همو، مثلها و حکمتها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، تهران، 1371 ش؛ فرهادی، مرتضى، «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، آینده، تهران، 1372 ش، س 19، شم‍ 4-6؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان هفتم، سازمان جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1329 ش؛ فرهنگ جهانگیری، حسین بن حسن انجو شیرازی، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد، 1351 ش؛ فره‌وشی، بهرام، فرهنگ زبان پهلوی، تهران، 1358 ش؛ قاسمی، جواد، «درخت نظرکرده»، فردوسی، تهران، 1347 ش، شم‍ 902؛ قرآن کریم؛ قزوینی، زکریا، عجایب المخلوقات، قاهره، 1376 ق/ 1956 م؛ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، بیروت، 1412 ق/ 1992 م؛ قنبری عدیوی، عباس، امثال و حکم بختیاری، شهرکرد، 1387 ش؛ قهرمانی مخسری، ام‌النبی، «درختان مقدس از اسطوره تا امروز»، گیلان ما (مل‍‌ )؛ کریستن‌سن، آرتور، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار، ترجمۀ احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران، 1383 ش؛ کزازی، جلال‌الدین، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران، 1372 ش؛ کشاورز، کیخسرو، «آیینهای نوروزی در میان زرتشتیان یزد»، فروهر، تهران، 1362 ش، س 18، شم‍ 10؛ کیانی هفت‌لنگ، کیانوش، ضرب‌المثلهای بختیاری، تهران، 1378 ش؛ گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران پارتی و ساسانی)، ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران، 1350 ش؛ لغت‌نامۀ دهخدا؛ مجمل التواریخ و القصص، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، 1318 ش؛ مجنونیان، هنریک، درختان و محیط زیست، تهران، 1369 ش؛ مرادی، الهام، «آیین باستانی مردم قشم»، تبیان 2 (مل‍‌ )؛ ملک‌زاده (بیانی)، ملکه، تاریخ سکه از قدیم‌ترین ازمنه تا دورۀ ساسانیان، تهران، 1370 ش؛ موله، م.، ایران باستان، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران، 1356 ش؛ مهپارۀ داستانهای عشقی هندو، ترجمۀ کهن از متن سنسکریت، به کوشش ویلیام فرانسیس، ترجمۀ صادق چوبک، تهران، 1371 ش؛ مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ترجمۀ نوذر جلیلی، چیستا، تهران، 1370 ش، س 8، شم‍ 9؛ مهرشاهی، داریوش، «ارزش سروهای ایران»، فروهر، تهران، 1366 ش، س 22، شم‍ 9-10؛ میبدی، احمد، کشف الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1339 ش؛ میرنیا، علی، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، تهران، 1369 ش؛ میژن، گاستن، «پارچه‌های ایران در دورۀ قدیم و دورۀ اسلامی»، مهر، تهران، 1315 ش، س 4، شم‍ 6؛ مینوی خرد، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران، 1364 ش؛ نظامی گنجوی، خسرو و شیرین، به کوشش حسن وحید دستگردی، تهران، 1335 ش؛ نفیسی، سعید، تاریخ تمدن ایران ساسانی، تهران، 1331 ش؛ «نقش پویای وقف در حفظ محیط زیست»، راسخون (مل‍‌ )؛ نیلوفری، پرویز، «درخت گز در شاهنامۀ فردوسی»، هوخت، تهران، 1355 ش، س 27، شم‍ 9؛ وخشوری، «سرایت جشن درخت‌بری از ایران به اروپا، فلسفۀ اعیاد و جشنهای ایران»، تهران اکونومیست، تهران، 1342 ش، س 11، شم‍ 519؛ «هزار سال که چیزی نیست، بگو چند هزار سال»، ترجمۀ احمد مرعشی، دانستنیها، تهران، 1364 ش، س 6، شم‍ 21؛ همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، تهران، 1349 ش؛ همدانی، محمدباقر، بشارات، مشهد، چاپخانۀ خراسان؛ یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران، 1388 ش؛ یسنا، ترجمۀ ابراهیم پورداود، تهران، 1340 ش؛ نیز: 

Bayley, H., The Lost Language of Symbolism, London, 1974; Drower, E. S., The Mandaeans of Iraq and Iran, Leiden, 1962; Guilan-e-ma, www.guilan-e-ma.ir/ 2014/ 08 (acc. Apr.15, 2015); Negahmedia, www. negahmedia.ir/ media/ show_podcast/ 6983 (acc. Apr.15, 2015); Nyberg, H. S., A Manual of Pahlavi, Wiesbaden, 1974; Rasekhoon, www. rasekhoon.net/ article/ show/ 962053 (acc. Apr. 18, 2015); Tebyan 1, www.tebyan-ardebil.ir/ description.aspx?id=76189 (acc. Apr. 13, 2015); Tebyan 2, www.tebyan.net/ newindex.aspx?pid=285552 (acc. Jul. 29, 2015). 
مهدخت پورخالقی چترودی