جاجرود، رودخانه

افزون بر مناطق و چشمه‌های یادشده، دهها چشمۀ کوچک و بزرگ دیگر در حوضۀ آبخیز این رودخانه وجود دارد که شمار آنها در فصول مختلف سال متفاوت است. در درۀ ترتنگه (تنگۀ خیس) یا تلخ‌تنگه، 4 چشمۀ پرآب به نامهای یورک، هَلوی‌گرد، سفیدچشمه و وَزوناگِل وجود دارد که آب آنها صرف تأمین آب آشامیدنی اهالی دربندسر می‌شود. رودخانۀ دربندسر یا به گفتۀ اهالی سیاوش، پس از طی مسیر 6کیلومتری خود از غرب به شرق در انتهای جنوبی یالی از کوه کلون‌بستک کوچک که ون‌جارکش نام دارد، گذشته، در مجاورت روستای دورود به رودخانۀ شمشک می‌پیوندد، آن‌گاه در جهت جنوب از روستای جیرود و دهانۀ تنگ هملون می‌گذرد و به شهر میگون می‌رسد و از آنجا اندکی به سمت شرق منحرف شده، در شهر فشم ضمن پیوستن به رودخانۀ زایگان که از شرق به غرب جریان دارد، به سمت جنوب ادامه می‌یابد تا به اوشان برسد. 
در حدفاصل شمشک تا اوشان و از سینه‌کش غربی کوههای شرقی و سینه‌کش شرقی کوههای غربی درۀ عمیقی که شاخۀ اصلی و غربی رودخانۀ جاجرود در آن جریان دارد و در طول مسیر آن روستاهایی مانند دورود، جیرود، و شهرهای میگون، فشم و اوشان واقع شده‌اند، دره‌ها، تنگه‌ها و چشمه‌هایی وجود دارد که آب آنها به طور مستقیم به رودخانۀ جاجرود می‌ریزند. آب این دره‌ها و چشمه‌ها مسیر زیادی را طی نمی‌کنند و چون حوضۀ آبخیز آنها محدود است، تشکیل رودخانه نمی‌دهند. مهم‌ترین این دره‌ها و چشمه‌ها عبارت‌اند از: 

1) از اوشان به سمت شمال تا شمشک، سمت شرقی رودخانۀ جاجرود

آب‌درۀ اسبول در شرق شهر اوشان که از کوه اورجین سرچشمه می‌گیرد، و همچنین آب‌دره‌ای دیگر کـه راه روستـای امامه بـه جـادۀ اوشان ـ فشم از آن می‌گذرد، در حدفاصل شهرهای اوشان و فشم به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. در این دره چند درۀ فرعی دیگر به نامهای گراب، گرندر، کَلارسی، میان‌گردن، و کَل‌ماهیان وجود دارد که هرکدام چند چشمۀ کوچک دارند. 
در فصل بهار از این مسیر آب قابل توجهی به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. در حدفاصل جادۀ فشم به امامه تا درۀ مسیر رودخانۀ زایگان و در دامنه‌های سینه‌کش غربی کوه هم‌هن، چند دره به نامهای سیاه‌توک، اشکارچال، هم‌هن و چهارقلی‌شاه وجود دارد که چشمه‌هایی کوچک با آب دائمی و فصلی از شرق به غرب در آنها جریان دارند و به رودخانۀ جاجرود می‌ریزند. 
در حدفاصل رودخانۀ زایگان یا به قول اهالیِ فشم زاگنـه‌رود تـا منتهاالیه شمـال شهـر میگـون ــ که به تنگۀ هملون و منطقۀ گاوچال (مرز میگون و شمشک) ختم می‌شود ــ و در سینه‌کش سمت غربی کوه دیملا و دامنه‌های جنوب غربی کوه آبک، دره‌ها و تنگه‌هایی در جهت شرق به غرب و شمال به جنوب وجود دارد که آب دامنه‌های کوههای یادشده را به سمت رودخانۀ جاجرود هدایت می‌کند. مهم‌ترین این تنگه‌ها و دره‌ها عبارت‌اند از: درۀ کوه آهی، گَلنِک، سیاه‌لیز، دُم‌دره، کَلّه‌رودبار (مرز فشم و میگون)، درۀ گاوچال، درۀ آبشار، باغ‌بُن، همون یا هامون که از آنجا جاده‌ای به سوی میگون نو احداث کرده‌اند، چپ‌دره، خربزدره، سیالیز، ارض طول یا گرزِ طول که هتل جهانگردی در بالای تپۀ آن ساخته شده، مزرعۀ ویوچال، درۀ حبیب، تنگ بن و پَلَک‌دره. 
مهم‌ترین چشمه‌های این حوضه چشمۀ سرخ‌گردنی و چشمۀ آبک در دامنۀ جنوبی کوه آوک یا آبک است. در حدفاصل گاوچال تا روستای دورود و دامنه‌های غربی کـوههـای پی‌نسـوم و چمـن و گـردنـۀ لجنی ــ که در امتـداد جنوب بـه شمال یکدیگر واقع شده‌اند ــ حداقل 5 دره وجود دارد که در جهت شرق به غرب، آب آنها جاری می‌شود و به رودخانۀ جاجرود می‌ریزند. 
مهم‌ترین این دره‌ها و چشمه‌ها عبارت‌اند از: درۀ آبک، درۀ کوچال، درۀ گته‌گردن، و سرچشمه و درۀ چشمۀ جوزدارکشون که از همه پرآب‌تر است. 

2) از شمشک به سمت جنوب تا اوشان، سمت غربی رودخانۀ جاجرود

در سمت غربی روستای دورود و رودخانۀ جاجرود کوهی به نام تِلارپشت وجود دارد که در سینه‌کش سمت شرقی آن دره‌ای به همین نام هست که آب آن به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. در سمت غربی روستای جیرود دره‌ای به نام اوخوره وجود دارد که آبریز آن از غرب به شرق است. در این دره چند تنگۀ کوچک و چند چشمه وجود دارد که ضمن تأمین آب مصرفی روستای جیرود سرانجام، آب آن به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. مهم‌ترین تنگه‌ها و چشمه‌های این دره عبارت‌اند از: کیله‌پی، آبشار، بندگاه، چشمۀ اوخوره، تیزۀ اوخوره، تیزۀ کچولک، حلبی‌چال و سرخکی‌چال. 
در سمت جنوب روستای جیرود، تنگۀ هملون واقع شده است. این تنگه طول زیادی ندارد، اما آب بخشی از دامنه‌های شمالی کوه هملون به داخل آن سرازیر می‌شود و در جهت غرب به شرق به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. این تنگه آب فراوانی دارد و به‌سبب نبودِ ساخت‌وساز در طول آن کاملاً پاکیزه است. حدفاصل تنگۀ هملون تا مرکز شهر میگون و در سینه‌کش دامنه‌های شرقی کوههای هملون، استرچال و خانیک ــ که در امتداد شمال بـه جنوب یکدیگر قرار دارند ــ دره‌ها و چشمه‌هایی وجود دارند که مسیر آب آنها به سمت شهر میگون است و به رودخانۀ جاجرود می‌ریزند. مهم‌ترین این دره‌ها و چشمه‌ها عبارت‌اند از: لوسر پایین، لوسر بالا، بِن‌دارکوه، درازمُردوک، سیل‌واز، درۀ ناوه، تِلاسر و استرچال که دارای چشمه‌های فصلی و دو چشمۀ دائمی‌اند. 
افزون بر موارد یادشده، چند چشمه در محلات مختلف شهر میگون وجود دارد که مهم‌ترین آنها چشمۀ خزان در بالامحله، و در مقابل چشمۀ خزان و سمت شمال رودخانه چشمۀ مش‌رجب (مشهدی رجب) بودند و هر دو آنها هنگام احداث دیوار سنگی رودخانه کور شدند. 
در بالامحله و در جایی به نام سنگ‌میون که چنار کهن‌سالی به نام هفت‌چنار وجود داشت، چشمۀ مقدسی به نام چشمۀ شفا هست که اکنون در ملک شخصی قرار گرفته است و اهالی به آن دسترسی ندارند. چشمه‌ای در پایین‌محله و در مکانی به نام مَرشک با نام چشمۀ کیمین، چشمه‌ای در تلاسر به نام کهریز، و در نزدیکی آن چشمه‌ای به نام هفت‌چشمه وجود دارند که تمامی اراضی تلاسر و مرشک را با آب آنها آبیاری می‌کنند. 

ه‍ ـ رودخانۀ آهنگرک

رودخانۀ آهنگرک رود کوچکی است که از دامنه‌های جنوبی کوه استرچال از شمال غربی شهر میگون سرچشمه گرفته، و آب دامنه‌های غربی کوه خانیک و مزرعۀ استرچال به آن می‌ریزد و در جهت جنوب شرقی وارد تنگۀ آهنگرک می‌شود، آن‌گاه از منطقۀ جوسانک عبور کرده، آب دامنه‌های شمالی کوه آهار (میان‌کوه) و کوه دوالون به آن اضافه می‌گردد و در جنوب و مجاورت شهر میگون به رودخانۀ اصلی جاجرود می‌ریزد. طول این رود از سرمنشأ تا اتصال به رودخانۀ جاجرود حدود 5/ 5 کمـ است. در گذشته که اراضی و مراتع درۀ آهنگرک تبدیل به باغ و مناطق مسکونی نشده بود، از این رود، آب دائمی به رودخانۀ جاجرود اضافه می‌شد، اما اکنون فقط در فصل بهار و در مواقع بارندگیهای شدید و وقوع جریان سیلاب، سهمی از آب این رود به جاجرود تعلق می‌گیرد. در منطقۀ آهنگرک چند قنات نیز برای جبران کمبود آب حفر کرده‌اند که هنوز آبدهی دارد. 
مناطق و دره‌های مسیر درۀ آهنگرک از میگون به سمت غرب به نامهای مرشک، جوسونک، آهنگرک پایین، میشه‌چشمه (چشمۀ میش)، مین‌سی، آهنگرک بالا، هِـمِن و قنات آهنگرک هستند. درۀ آهنگرک در انتهای غربی به دو دره تقسیم می‌شود: درۀ سمت شمال شرقی به نام فشک‌دره (خشک‌دره) و درۀ سمت شمال غربی به نام مَگ‌سنگ. در سمت غربی آهنگرک نیز دره‌ای به نام اودره (آب‌دره) وجود دارد که دارای چشمه‌ای دائمی است. در حد فاصل شهر میگون تا فشم و از آنجا تا اوشان، و در سمت غربی رودخانۀ جاجرود که سینه‌کش شرقی کوههای دوالون، حاجیه‌آفتاب‌کوه و میان‌کوه واقع شده است، چند دره و چشمۀ کوچک وجود دارند که عمدتاً آب آنها فصلی است و به رودخانۀ جاجرود می‌ریزند، ولی از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. 

و ـ رودخانۀ آهار

رودخانۀ آهار یکی از شاخه‌های اصلی رودخانۀ جاجرود محسوب می‌شود و آبی دائمی و فراوان به آن می‌ریزد. این رودخانه از شمال غربی به سمت جنوب شرقی جریان دارد و دارای حوضۀ آبخیز وسیعی است. کوههایی که حوضۀ آبخیز رودخانۀ آهار را تشکیل می‌دهند، از جنوب شرقی به شمال غربی به ترتیب عبارت‌اند از: دامنه‌های جنوبی میان‌کوه، دامنه‌های جنوبی کوه دوالون، دامنه‌های جنوبی کوه آهار، دامنه‌های غربی کوه استرچال و کوه آهنگرک، و دامنه‌های غربی کوه صندوق‌چال. کوههایی که حوضۀ آبخیز رودخانۀ آهار را از سمت شمال به جنوب تشکیل می‌دهند، عبارت‌اند از: دامنه‌های جنوب شرقی کوه و قلۀ سی‌چال واقع در مرز شهرستان شمیران و استان البرز (کرج)، و دامنه‌های شرقی کوههای الله‌بند، گردنۀ زرگاه، کوه قلعۀ دختر، گردنۀ آهاربشم، کوه آهاربشم، گردنۀ گل‌کیله، کوه وهُمند، دریوک (دریاچه) قزقونچال و دریوک توچال که همگی در امتداد شمال به جنوب یکدیگر و در مرز شهرستان شمیران و استان البرز واقع شده‌اند. 
کوههایی که حوضۀ آبخیز رودخانۀ آهار را از سمت غرب به طرف شرق به وجود می‌آورند، عبارت‌اند از: دامنه‌های شمالی کوههای توچال و قلۀ سرتوچال، کوه پیازچال، کوه لزون، و کوه و گردنۀ سیاه‌بند که همگی در جهت غرب به شرق یکدیگر قرار دارند. این حوضۀ آبخیز که محدودۀ آن ذکر شد، گسترده‌ترین حوضۀ آبخیز رودخانۀ جاجرود و منطقۀ لواسان و رودبار قصران است و بیش از 45 دره و تنگه، و بالغ بر 80 چشمه در آن وجود دارد که غالباً دارای آب دائمی‌اند. آب این رودخانه به‌رغم آبیاری باغهای وسیع و تأمین آب آشامیدنی ساکنان مناطق و روستاهای شکرآب، آهار، ایگل، باغ گل و میان آنها، به‌صورت دائمی و فراوان به رودخانۀ جاجرود نیز می‌ریزد. 
مهم‌ترین دره‌ها و تنگه‌ها و چشمه‌های حوضۀ آبخیز رودخانۀ آهار از شهر اوشان به سمت شمال غربی و سپس از شمال غربی به سمت جنوب و از جنوب به سمت شرق عبارت‌اند از: تنگۀ ماهی‌چال، گوک‌دره، تنگۀ شنستان، درۀ ریگک، تنگۀ غلامعلی و تنگۀ آخورین که در حدفاصل اوشان و ایگل قرار دارند و آبریز آنها از شمال به جنوب است. این تنگه‌ها در بهار دارای آب‌اند، اما در فصل تابستان آب بیشتر آنها می‌خشکد. تنگۀ چنگک، درۀ پند، درۀ لَوار، درۀ میان‌کوه و چند دره از کوه آهار، تنگه‌های حدفاصل ایگل تا آهار را تشکیل می‌دهند. آبریز این تنگه‌ها در جهت شمال شرقی به جنوب غربی است و غالباً دارای آب دائمی‌اند، اما آب آنها زیاد نیست. در سمت شمال روستای آهار، تنگه‌ای وجود دارد که آبریز آن از شمال غربی به سمت جنوب شرقی است. این تنگه و آب جاری در آن را می‌توان یکی از شاخه‌های فرعی رودخانۀ آهار به شمار آورد؛ آب این تنگه به آب پشکنک معروف است. در طول مسیر این تنگه که حدود 6 کمـ درازای آن است و به کوههای صندوق‌چال و الله‌بند ختم می‌شود، دهها تنگۀ فرعی و چشمۀ آب وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: گل‌تنگه، اوچالک (چالۀ کوچک آب)، سَدَربند، چشمویک (چشمۀ کوچک)، زیارتگاه، آسیاب‌در، ده‌تنگه، درۀ اسبول، سیاه‌خونیک، بِخِ‌بند (زیربند) و بندگاجره. 
مهم‌ترین تنگه‌های حدفاصل روستای آهار و شکرآب از شرق به غرب عبارت‌اند از: درۀ کمرلیزک، کیله‌قشنگک (جوی قشنگ کوچک)، تنگۀ اودریون، تنگۀ بیشه، تنگه گُل‌گلوک، تنگۀ انبارک و تنگۀ لومحمدجاخور. تنگه‌های سمت جنوب رودخانۀ آهار از شکرآب به سمت آهار عبارت‌اند از: تنگۀ آبشار شکرآب، تنگۀ شن‌گاهره، تنگۀ بازارک، تنگۀ پلنگ‌دره، خاص‌کریمان (در گویش محلی تنگۀ خاص هم می‌گویند) و تنگۀ گوآل‌لکه. در سمت جنوب روستای ایگل، دره‌ای وجود دارد که آبریز آن از سمت جنوب به طرف شمال است. این دره درحقیقت یکی از دره‌های دامنۀ شمالی کوه توچال به شمار می‌رود و روستای ایگل در انتهای این دره که به رودخانۀ آهار ختم می‌شود، واقع شده است. نام این دره را اهالی منطقه تنگ‌پارو می‌گویند. از این تنگه آب دائمی زیادی که حاصل ذوب‌شدنِ برف سینه‌کش شمالی توچال است، به رودخانۀ آهار افزوده می‌شود. در مجاورت این دره، درۀ دیگری به نام آب‌دره وجود دارد که دارای چشمه‌ای به همین نام است و آب روستای ایگل از آن تأمین می‌گردد. از این دره نیز آب دائمی به رودخانۀ آهار می‌ریزد. در سمت جنوب روستای باغ گل و در سینه‌کش شمالی کوه توچال در محدودۀ این روستا، دره‌ای به نام بندجویک وجود دارد که آبشاری به همین نام در آن جاری است. از این دره و چشمه‌های موجود در آن، آب کمی به رودخانۀ آهار افزوده می‌شود. 
در حدفاصل شهر اوشان تا لشکرک و در سینه‌کش شمالیِ بلندیهای توچال که روستاهای کوچک حاجی‌آباد، رودک، امین‌آباد و زردبند در آن واقع شده‌اند، چند چشمۀ کوچک وجود دارد که آب روستاهای یادشده را تأمین می‌کنند. مازاد آب مصرفی این چشمه‌ها در جهت جنوب به شمال از طریق چند دره و تنگه به رودخانۀ جاجرود می‌ریزد. 
مهم‌ترین این چشمه‌ها و تنگه‌ها از غرب به شرق عبارت‌اند از: سیاه‌آب‌دره؛ باغ رودبار؛ درۀ آخورین که آب مصرفی روستای حاجی‌آباد از چشمه‌ای به نام سرچشمه، و بخشی از آب مصرفی اهالی روستای رودک از چشمۀ سرسندر و چشمۀ لوآسچار از بالای درۀ آخورین که کوه آخورین نامیده می‌شود، تأمین می‌گردد؛ چشمۀ عروس یا عروسک؛ تنگۀ آفتاب یا چشمۀ خورشید؛ درۀ یخچالک یا آب‌گُدَر؛ زیارت‌دره در مرکز روستای رودک؛ چشمۀ سیاه‌یَلَرد که بخشی دیگر از آب مصرفی اهالی روستای رودک از آن تأمین می‌شود؛ چشمۀ مراد در سمت چپ زیارت‌دره که اهالی آن را مقدس می‌دانند؛ تنگۀ دهک؛ درۀ ویمه؛ درۀ الیستون در سمت غرب روستای حاجی‌آباد؛ درۀ ماستونک (به معنی چسبنده؛ ماستونک نام علفی است که محصول آن بسیار چسبنده است)؛ درۀ اورنگ؛ گل‌وندگاه واقع در غرب روستای زردبند؛ درۀ شنگزار؛ و درۀ فولادوش در شرق روستای زردبند که مرز این روستا و لشکرک نیز محسوب می‌شود. این دره فقط در فصل بهار آب دارد.