استالین، یوسف

گذشته از دستاورد‌های استالین در زمینۀ صنعتی کردن اتحاد شوروی و کوششهای او در راه اشتراکی کردن آن کشور، شاید پایدارترین دستاورد او ایجاد دستگاه دیوان‌سالاری حکومتی بسیار پیچیده‌ای باشد که بر ارتباط متقابل حزب کمونیست، وزارتخانه‌ها، نهادهای قانون‌گذاری، اتحادیه‌های کارگری، پلیس سیاسـی، نیروهای مسلح و نیز شمار زیادی از دستگاههای نظارت کنندۀ دیگر مبتنی بود. این دستگاهها تا دو دهه پس از مرگ استالین، همچنان تأمین کنندۀ اهرمهای اساسی مدیریت جامعۀ شوروی بودند و غالباً نیز زیر نظارت افرادی قرار داشتند که در سالهای وحشت استالینی به منصبهای عالی سیاسی رسیده بودند. اما حکومت مطلقۀ فردی به شکل افراطی‌اش، پس از مرگ استالین ادامه نیافت. جانشینان استالین، در مقام رهبران حزب، اگرچه قدرت سیاسی زیادی اعمال می‌کردند، تنها به صورت شخصیتهای مسلطی در چارچوب اُلیگارشی حاکم درآمدند و، برخلاف استالین در 25 سال حکومت بلامعارض و مطلقه‌اش، به حاکمان مطلقه و خودکامه تبدیل نشدند.
 در کنگرۀ بیستم حزب کمونیست اتحاد شوروی در 1956م، نیکیتا خروشچِف و دیگر رهبران شوروی اتهامهای بسیاری به استالین زدند. آنان به سیاستهای اقتصادی استالین نتاختند، ولی او را به استبداد، قتل و کشتار، تحریف تاریخ و خود‌پرستی متهم کردند. در 1961م به رأی کنگرۀ حزب، جسد او را از کنار لنین به گورستانی نزدیک دیوار کرملین انتقال دادند. 
اصطلاح استالینیسم، نخست برای متمایز ساختن سیاستهای استالین از سیاستهای تروتسکی و دیگران به‌کار رفت و به گونه‌ای کمونیسم گفته می‌شد که خصلت ملی‌گرایانه و سرکوبگرانه داشت؛ اما بر جنبه‌های استبدادی این اصطلاح پس از مرگ استالین تأکید شد (نیز نک‍ : ه‍ د، استالینیسم). 

مآخذ

  CE, 6th edition; EB, 1986; ME, 2008. 
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه