بیدار

بیدار، نام‌ 4 نشریه‌ در ایران‌ و افغانستان‌: 
1. بیدار، روزنامه‌ای‌ سیاسی‌ - خبری‌ به‌ مدیریت‌ عباس‌ خلیلی‌ (1272-1350 ش‌ /1893-1972 م‌) كه‌ در حوت‌ (= اسفند) 1301 ش‌ / فوریۀ 1923 م‌، به‌ جای‌ روزنامۀ اقدام‌ كه‌ در دلو (= بهمن‌) همین‌ سال‌ توسط رئیس‌ الوزرا، مستوفی‌ الممالك‌ توقیف‌ شده‌ بود، منتشر شد. این‌ روزنامه‌ نیز پس‌ از انتشار 4 شماره‌، به‌ سبب‌ ادامۀ تندرویهای‌ عباس‌ خلیلی‌، به‌ دستور مستوفی‌ الممالك‌ توقیف‌ شد (صدر هاشمی‌، 1 /227، 2 / 38- 39). 
2. بیدار، روزنامه‌ای‌ به‌ صاحب‌ امتیازی‌ سیدعلی‌ محمد آقازادۀ قمی‌ كه‌ اجازۀ انتشار آن‌ در 17 جدی‌ (= دی‌) 1301ش‌، از طرف‌ شورای‌ عالی‌ معارف‌ صادر شد (بیات‌، 2 /367- 368). هیچ‌ یك‌ از منابع‌ از انتشار این‌ روزنامه‌ سخنی‌ نگفته‌اند؛ و به‌ نظر می‌رسد در حدّ همین‌ اجازه‌نامه‌ متوقف‌ مانده‌ باشد. 
3. بیدار، هفته‌نامه‌ای‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ و خبری‌ كه‌ انتشار آن‌ به‌ مدیریت‌ عبدالمهدی‌ مجد نوایی‌ در تابستان‌ 1330ش‌، در تهران‌ آغاز شد. عمر این‌ هفته‌نامه‌ كوتاه‌ بود و ظاهراً بیش‌ از چند شماره‌ از آن‌ منتشر نشد. این‌ نشریه‌ همانند برخی‌ از نشریات‌ دیگر در فاصلۀ سالهای‌ 1329-1332ش‌ /1950-1953م‌، به‌ سبب‌ اوضاع‌ خاص‌ سیاسی‌ ـ اجتماعی‌، با تیراژ كم‌، عمر كوتاه‌ و توزیع‌ محدود منتشر می‌شد (صادقی‌نسب‌، 41؛ برزین‌، 97، 417؛ ایرانیكا، IV /241). 
4. بیدار، هفته‌نامه‌ای‌ (و بعداً، روزنامه‌ای‌) سیاسی‌ و اجتماعی‌ كه‌ در مزارشریف‌ افغانستان‌، به‌ زبان‌ فارسی‌، با چاپ‌ سنگی‌ و به‌ مدیریت‌ عبدالعزیز خان‌ در 4 برگ‌ منتشر می‌شد. این‌ نشریه‌ در ابتدای‌ كار خود یعنی‌ از اول‌ حوت‌ (= اسفند) 1300، با نام‌ اتحاد اسلام‌، آغاز به‌ كار كرد و دو هفته‌ پس‌ از آغاز سال‌ سوم‌ (15 حوت‌ 1303) به‌ بیدار تغییر نام‌ داد، اما بار دیگر در حكومت‌ چند ماهۀ حبیب‌الله‌خان‌، معروف‌ به‌ بچه‌ سقا (1307ش‌ /1929م‌)، با عنوان‌ رهبر اسلام‌ منتشر شد و پس‌ از سقوط حبیب‌الله‌ خان‌، بار دیگر به‌ نام‌ اصلی‌ خود، یعنی‌ بیدار بازگشت‌ (آهنگ‌، 158، 160؛ صدر هاشمی‌، 2 /39؛ ایرانیكا، همانجا). 
بیدار در طول‌ حیات‌ خود افزون‌ بر عبدالعزیزخان‌، سردبیران‌ و مدیران‌ دیگری‌ مانند حافظ عبدالقیوم‌، میرزاثاقب‌، نورمحمد، غلام‌حسن‌ غزنوی‌، محمد حنیفه‌، عبدالصمد، میرحیدر و عبدالرحیم‌ داشته‌ است‌ (آهنگ‌، 158). 
بیدار از ابتدای‌ نشر روزنامه‌ای‌ خبری‌ ـ محلی‌ و اجتماعی‌ بود، ولی‌ پس‌ از استقرار «جمهوری‌ دموكراتیك‌ افغانستان‌»، به‌ عنوان‌ روزنامۀ رسمی‌ حكومت‌، به‌ یك‌ روزنامۀ خبری‌ و سیاسی‌ تبدیل‌ شد ( ایرانیكا، IV /241-242). زبان‌ روزنامه‌ از ابتدا فارسی‌ بود، ولی‌ پس‌ از رسمیت‌ یافتن‌ زبان‌ پشتو به‌ عنوان‌ یكی‌ از زبانهای‌ رسمی‌ افغانستان‌ (1314ش‌ /1936م‌)، برخی‌ از مطالب‌ آن‌ به‌ پشتو نوشته‌ می‌شد (همان‌، VI /242). 

مآخذ

آهنگ‌، محمدكاظم‌، سیر ژورنالیسم‌ در افغانستان‌، كابل‌، 1349ش‌؛ برزین‌، مسعود، شناسنامۀ مطبوعات‌ ایران‌، تهران‌، 1371ش‌؛ بیات‌، كاوه‌ و مسعود كوهستانی‌ نژاد، اسناد مطبوعات‌، تهران‌، 1372ش‌؛ صادقی‌ نسب‌، ولی‌مراد، فهرست‌ روزنامه‌های‌ فارسی‌، تهران‌، 1360ش‌؛ صدرهاشمی‌، محمد، تاریخ‌ جراید و مجلات‌ ایران‌، اصفهان‌، 1363ش‌؛ نیز: Iranica.

علی‌ میرانصاری‌