دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

بحر طویل | حسن ذوالفقاری اصطلاحی در حوزۀ شعر و ادب با دو مفهوم: نخست، یکی از اوزان عروضی در شعر عربی؛ و دوم، عنوانی برای یکی از قالبهای شعر فارسی که بحر طویل عامیانه نامیده می‌شود.
بحیره | معصومه ابراهیمی کتابی مفصل با موضوعاتی بسیار متنوع که مبتنی بر باورهای عامه تدوین شده است و ازاین‌رو، اثری ارزشمند در مطالعات فولکلوریک به‌شمار می‌رود.
بختک | علی بلوکباشی موجودی‌ وهمی و شب‌رو كه‌ صورت‌ جسمانی ندارد و همچون‌ سایه‌ یا شبح‌ شبها به‌ بستر آدمیزادگان‌ می‌آید و خود را روی‌ خفتگان‌ می‌افكند.
بخت گشایی | جعفر اسحاقی تیموری مجموعۀ اعمال و رفتارهایی که همراه با برخی آداب خاص برای گشایش بخت بستۀ دختران «دم بخت» و شوهرنرفتۀ در خانه مانده صورت می‌گرفت که برخی از آنها هنوز هم رواج دارد.
بختیارنامه | محمد جعفری (قنواتی) یا ده وزیر، از داستان‌واره های کهن ایرانی با بن‌مایۀ اصلی داستان‌گویی با هدف به تعویق انداختن زمان مرگ و مهلت خواستن برای اثبات بی‌گناهی.
بدایه القرائه | حسن ذوالفقاری کتابی نوشتۀ عبدالحسین بن محمود زند (مؤلف‌الدوله)، شامل 110 حکایت کوتاه آموزشی برای کودکان. چنان‌که از نام کتاب پیدا ست، بدایة القرائة برای تمرین قرائت است. کتاب در 1328ق تألیف، و به خط مرتضى حسینی برغانی نوشته شده است.
بخشی | مریم محمدتبار هنرمندان نوازنده، سراینده، خواننده و روایتگر آگاه و عارف‌مسلک اقوام کرد و ترکمن.
بخور | مینا احمدیان بخار یا دود حاصل از سوزاندن مواد معطر و گیاهان طبی، یا جوشاندن آنها در آب، به منظورهای مختلف، ازجمله: خوشبوکردن فضا، گندزدایی، درمان پاره‌ای از بیماریها، جلب ایزدان، دفع شر و راندن ارواح شریر و همچنین تبرک و تیمن.
بدایع الوقایع | محمد جعفری (قنواتی) کتابی از زین‌الدین محمود هروی، ملقب به واصفی (890 ق ـ ح 960 ق / 1485-1553 م)، که نویسنده در قالبی روایی وقایع مختلف اجتماعی، سیاسی، مذهبی و ادبی عصر خویش را شرح داده و به معرفی شخصیتهای متنفذ در این وقایع پرداخته است.
بدیع الملک و بدیع الجمال | حسن ذوالفقاری از داستانهای عاشقانۀ ادب عامه، تألیف احمد بن علی اشکوری. طی این داستان سرگذشت بدیع‌الملک، شاهزادۀ مصری، و بدیع‌الجمال، شاهزادۀ حلبی، روایت می‌شود.
برادران شرلی، سفرنامه | محبوبه حاجی زاده از کهن‌ترین سفرنامه‌های به نگارش درآمده در ایران عهد شاه عباس صفوی.
بربری | معصومه ابراهیمی از نانهای سنتی متداول در تمام مناطق ایران. این نان از جمله نانهای اصلی سنتی در ایران به شمار می‌آید که با آرد گندم طبخ می‌شود و امروزه در سراسر ایران رواج دارد.
براون، سفرنامه | حسن اکبری بیرق اثـری از ادوارد گـرنـویـل بـراون (1862-1926 م / 1279-1345 ق)، خاورشناس و ایران‌شناس شهیر بریتانیایی، با عنوان یک سال در میان ایرانیان که شرح خاطرات سفر یک‌سالۀ نویسنده به ایران است.
بردلی- برت، سفرنامه | پیمان متین گزارش سفر فرانسیس بردلی ـ برت (1874-1963 م / 1291-1383 ق)، سیاح و خاورشناس آمریکایی، با عنوان «ایران: سفر به ایران از خلیج فارس تا کاسپین» (نک‍ : مل‍‌ ).
برساق | محمدعلی جودکی نوعی نان، و در پاره‌ای مواقع غذای اصلی عشایر و چوپانان لر.
برشنوم | فرحناز حسینی سرایی یا نُشْوَه، برشنوم نُه‌شبه، از مراسم مذهبی زردشتیان، شامل اعمال غسل زردشتی، تطهیر نوموبدان در مراسم نوزود، تطهیر حمل‌کنندگان جسد، و پاک‌نمودن زهدان زنان.
برزونامه | اسماعیل شمس , محمد جعفری (قنواتی) از بزرگ‌ترین منظومه‌های پهلوانی به زبان فارسی که به تقلید از شاهنامه سروده شده است.
برف | محمد میرشکرایی یخ متبلور حاصل از انجماد مستقیم بخار آب، پیش از تبدیل شدن به باران. دربارۀ برف با توجه به شکل، خصوصیات ظاهری، فصل و زمان بارش، باورها و اعتقادات فراوانی پدید آمده است.
برف چال | امیر حسین مرادخانی به گویش محلی ورفِ چال، عنوان جشن و آیینی کهن که همه‌ساله در اواسط بهار در آب‌‌اسک، هم‌زمان با ذوب‌شدن آخرین برفهای زمستانیِ نواحی کوهپایه‌ای دماوند، در منطقه‌‌ای به نام اَسکه‌وش (گویش محلی: اَسکِ بَشَم) برگزار می‌شود.
برفی کردن | محمد جعفری (قنواتی) یـا جشن برفی، از کهن‌آیینهای زمستانی در بسیاری از نقاط سردسیر ایران و برخی کشورهای همسایه مانند افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان.
برک | لیلا احمدی نوعی پارچۀ ضخیم بافته‌شده از پشم شتر و گوسفند یا کرک بز. در گذشته درویشان از برک ــ بافته‌ای از پشم شتر ــ برای تهیۀ کلاه و قبا استفاده می‌کردند (برهان ... ).
برقع | معصومه ابراهیمی یا بُرقُع، چهره‌بند و از جمله ارکان پوشاک زنان برخی مناطق ایران، افغانستان و برخی از کشورهای عربی و افریقایی.
برکت | محمدعلی جودکی نیرویی رمزی و قدسی که موجب فراوانی نعمت می‌شود. مردم خاصیت برکت‌زایی را به برخی از افراد، حیوانات، اشیاء، و مکانها منتسب می‌کنند.
بشین و پاشو | گلاله هنری یـا حمـومک مـورچـه داره، از بـازیهـای سرگرم‌کنندۀ کودکان خردسال که اغلب توسط بزرگ‌سالان اداره می‌شود.
بریانی | معصومه ابراهیمی یا بریونی، بریان، از خوراکهای گوشتی سنتی مردم ایران. واژۀ بریان در فرهنگهای فارسی برشته معنا شده است (نک‍ : آنندراج، نیز لغت‌نامه ... ، ذیل بریان).
بره ها در برف به دنیا می آیند | عباس بهارلو عنوان فیلمی مستند، به کارگردانی فرهاد مهران‌فر با رویکردی مردم‌شناختی دربارۀ بازماندگان قوم کهن کادوسیان.
بریتل بنک، سفرنامه | پیمان متین گزارش سفر ویلیام بریتل‌بنک به ایران در یکی از ناگوارترین برهه‌های تاریخ این کشور با عنوان «ایران قحطی‌زده: گزارش سفر به شرق از غربت تا خانه» (نک‍ : مآخذ)، که در آن اشارات فراوانی به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی زندگی ایرانیان هم‌زمان با مضیقه‌های شدید ناشی از خشک‌سالی شده است.
بروگش، سفرنامه ها | مریم صادقی , شیرین شادفر دو سفرنامه از هاینریش کارل بروگش به ایران:
برنج | پیمان متین از دانه‌های مهم خوراکی و خوراک عمدۀ ایرانیان. این گیاه به‌واسطۀ کثرت کاربرد، ارزشهای نمادین بسیاری یافته است.
بز، | اصغر کریمی پستاندار نشخوارکنندۀ شاخ‌دار اهلی. بز ازجمله نخستین حیواناتی است که انسان توانست آن را اهلی کند.
بزکشی | مریم میر فخرایی بازی سنتی سوارکاری که در میان ایلات ترک سرزمینهای آسیای مرکزی و مردم شمال افغانستان متداول است.
بزک زنگوله پا | محمد جعفری (قنواتی) از افسانه‌های مشهور و رایج در مناطق مختلف ایران، با موضوع مبارزۀ افراد ضعیف علیه افراد قوی برای کسب حقوق پایمال‌شده‌شان.
بزرگمهر | مریم مجیدی , محمد جعفری (قنواتی) پسر بُختَگ‌، وزیر و حكیم روزگار خسرو اول انوشیروان‌ ساسانی‌ (سل‍ 531- 579 م‌) در بعضی‌ از متون‌ ادبی‌ و تاریخی‌. بزرگمهر عنوانی‌ است‌
بزم ایران | محمد جعفری (قنواتی) کتابی با مضمون حکایات و لطایف، تألیف محمدرضا طباطبایی یزدی (1313-1403 ق / 1895-1983 م).
بست، سفرنامه | پیمان متین گزارش سفر و اقامت جیمز بست، مؤسس و مبلغ هیئت پرسبیتری های آمریکایی در ایران طی دهۀ آخر سدۀ 19 م / 13 ق، با عنوان «ایران، سرزمین امامان» (مل‍‌ ).
بستنی | معصومه ابراهیمی شربتی یخ‌بسته، شیرین و معطر از شیر و شکر یا انواع آب میوه. بستنی را باید در زمرۀ شیرینیها دانست
بسحاق اطعمه | ملیحه کرباسیان جمال‌الدین، یا فخرالدین ابواسحاق حلاج اطعمۀ شیرازی معروف به بُسحاق اطعمه، شاعر و طنزسرای شیرازی قرن 9 ق / 15 م.
بشکن بشکن | مریم محمدتبار گونه‌ای رقص نمایش‌مانند و تصنیف همراه با تقلید که با ایجاد صدای انگشتان میانی و شست، و گاه با کف‌زدن همراه است.
بست و بست نشینی | پیمان متین بست مكانی‌ امن‌ و مقدس‌ برای پناه‌جويان‌ از هر گروه‌ و صنف‌؛
بغرا | رویا فتح الله زاده یا بقرا، از خوراکهای کهن ایرانی که از رشته، گلوله یا تکه‌های مربع‌شکل خمیر، به همراه خورش تهیه می‌شود.
بغل به بغل | گلاله هنری از کُشتیهای محلی رایج در روستاهای شهرستان قزوین. این کشتی بیشتر در مراسم شادی مانند عروسی اجرا می‌شود (عباسی، 2 / 167؛ نیز نک‍ : ورجاوند، 2 / 887).
بقچه | اصغر کریمی یا بُغچه، بُخچه، پارچه‌ای به شکل مربع برای بسته‌بندی، حفظ و نگهداری یا حمل وسایل و لباس.
بقالی | نسیم عظیمی پور از پیشه‌های کهن و سنتی در ایران. بقال واژه‌ای عربی است که عوام از ریشۀ «بقل» به معنای تره (سبزی) و خواروبارفروش ساخته‌اند (فیضی، زمخشری، ذیل واژه).
بقال بازی | محمد کریمی زنجانی اصل از جمله نمایشهای شاد سنتی ایرانی و مشهورترین نمایش «مضحکه و تقلید» که ریشۀ آن را در بازیهای نمایشی عامیانه و دلقکهای درباری از روزگار ساسانی، بـه‌ویژه در مراسم آیینی مانند بر‌نشستن کوسه (نک‍ : ه‍ د، کوسه بر‌نشین) و میر نوروزی (ه‍ م)، و رقصهایی که در عهد صفوی، توسط پوست‌بزپوشان اجرا می‌شد
بلوشر، سفرنامه | نیره افتخاری گزارش سفر ویپرت فون بلوشر به ایران در نیمۀ اول سدۀ 20 م، با عنوان «گردش روزگار در ایران».
بکارت | اصغر کریمی پردۀ بکارت، دوشیزگی، دخترگی یا دخترکی، برگرفته از واژۀ دختر که صفتی است دال بر باکره بودن.
بلبل سرگشته | محمد جعفری (قنواتی) از افسانه‌های سحرآمیز و بسیار مشهور که در ایران و سراسر جهان با تفاوتهایی رایج است.
بلبل | محسن احمدی پرنده‌ای خوش‌آواز که معروف به مهرورزی به گُل است و بن‌مایه‌ای شناخته‌شده در افسانه‌ها و ترانه‌های فرهنگ مردم به شمار می‌رود.
بلوط، درخت | پیمان متین گروه بزرگی از درختان و درختچه‌های همیشه سبز یا خزان‌برگ خودروی جنگلی.
بله برون | علی بلوکباشی یا بَلّه‌بُرون‌ (بلی‌بُران‌ = بلی‌ + بُر: بُن‌ مضارع‌ از مصدر بریدن‌ + ان‌: پسوند نشانۀ جشن‌، آیین‌ و مراسم‌)، بخشی‌ مهم‌ از مراسم‌ مقدماتی‌ جشن‌ عروسی‌ سنتی‌ در ایران‌.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام