1394/2/16 ۱۳:۰۳
در این قرن مطالعات ایران‌شناسی در انگلستان و سپس در فرانسه رفته رفته رونق بیشتری یافت. در انگلستان در سال ۱۷۰۰ توماس هاید۲۵ با تألیف کتاب تاریخ دینی ایران، نخستین بار اذهان را در اروپا به تاریخ و زبان و ادبیات ایرانیان قدیم جلب کرد (میشو، ج۱، ص۶۹) و نام ایران و ایرانی در زبانها افتاد (لوی، ص۴۹۱).
اشاره: در این مقاله که از «دانشنامه زبان و ادب فارسی» برگرفته شده، بخشهای گوناگون ایران‌شناسی در اروپا، در قرون هفدهم تا بیستم بررسی خواهد شد.
ایران‌شناسی در قرن هجدهم
در فرانسه، آنکتیل دوپرون۲۶ که به تحصیل در الهیات و زبانهای شرقی مشغول بود، عازم هند شد تا نزد پارسیان هند به فراگیری زبانهای پهلوی و زبان زند ( اوستا) که در آن روزگار در اروپا ناشناخته بود، بپردازد (میشو، ج۲، ص۳۵). او در ۱۷۷۱ زند اوستا را از پهلوی به فرانسه ترجمه کرد (میه، ص۲۱۱). این امر نخستین و بزرگترین رویداد علمی قرن در زمینه ایران‌شناسی بود؛ اما واکنشها در مقابل این ترجمه متفاوت بود و واکنش ویلیام جونز۲۷ انگلیسی که در اصالت مدارک و ترجمه آنکتیل تردید داشت، از همه تندتر بود (براون، ج۱، ص۷۶ـ۸۵)، لیکن کریستیان راسک۲۸ دانمارکی، با سفر به هند و تحقیق درباره این مدارک، صحت تحقیقات وی را در سال ۱۸۲۶ تأیید کرد (میه، همان جا).
از رویدادهای بزرگ ایران‌شناسی در همان قرن خوانده شدن سنگ‌نبشته‌های کرمانشاه به سعی سیلوستر دوساسی۲۹ در ۱۷۹۳ و نیز تأسیس کرسی زبان فارسی در مدرسه زبانهای زنده شرقی در ۱۷۹۵ بود که لویی ماتیو لانگلس۳۰ مدرس آن بود.
قرن نوزدهم
در ابتدای قرن نوزدهم تأسیس کرسی زبان فارسی در کولژ دوفرانس، در سال ۱۸۰۶ موجب بسط آموزش در اروپا، از جمله در آلمان شد. در آلمان فریدریش ویلکِن۳۱ کتابهای درسی فارسی سودمندی نوشت و یوزف فون هامر۳۲ اتریشی با ترجمه آثار ادبی کهن فارسی به ترویج و تعمیم آن در اروپا بسیار کرد و به تدریج مطالعات مربوط به تاریخ و تمدن ایران و سپس تا حدی زبان و ادبیات فارسی، نه فقط در مراکز خاورشناسی اروپا، بلکه در دانشگاههای آلمان و فرانسه و انگلستان گسترش یافت.
مطالعات مربوط به ایران‌شناسی که پس از درگذشت آنکتیل دوپرون دچار رکودی طولانی شده بود، به اهتمام اوژِن بورنوف،۳۳ سنسکریت‌دان قرن نوزدهم، از سر گرفته شد. مجموعه تحقیقات بورنوف در آلمان مورد توجه قرار گرفت و ایران‌شناسان آلمانی، از جمله فریدریش فون اشپیگل،۳۴ آثار جالب توجهی پدید آوردند.
نهضت مطالعات ایرانی در دانمارک که با راسک آغاز شده بود، با نیلس لودویگ وسترگارد۳۵ که نخستین چاپ کامل متون شناخته‌شدة زند اوستا را تا سال ۱۸۵۴منتشر کرد، پیگیری شد. مارتین هوگ۳۶ آلمانی که از اقتدار علمی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود، به مخالفت با اشپیگل و طرفداری از مکتب ریشه‌شناسی برخاست و پیروانی هم در انگلستان و بلژیک پیدا کرد؛ اما در فرانسه ژام دارمستتر۳۷ که ابتدا طرفدار همین مکتب بود، به مکتب سنتی گرایید و در پی آن مناظراتی نیز به وقوع پیوست و در نتیجه زبان پهلوی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و شناخت آن تبدیل به رویداد بزرگ علمی نیمه دوم قرن نوزدهم شد (شاوان، ص۵۱)، در عین حال که لودویگ ویلهلم گایگر۳۸ بنیانگذار مجله ایران‌شناسی۳۹ و طرفدار مکتب ریشه‌شناسی، با همکاری جمعی از ایران‌شناسان برجسته و بزرگ خود، طرح «زبان‌شناسی ایرانی» (۱۸۹۵) را در همین ایام تألیف کرد.
مکتب‌های ادبی و تاریخی ایران عصر اسلامی نیز، به موازات مکتب‌های زبان‌شناسی مربوط به فرهنگ و تمدن ایران باستان، فعالیتهای شایانی داشتند و در فرانسه، آلمان، انگلستان، روسیه، ایتالیا و بلژیک این فعالیتها نتایج خوبی به بار آورد و بزرگان ادبی و تاریخی ایران، در طول همین قرن، ایران‌شناسان اروپا را به خود مشغول داشتند. قلم شیوای بعضی از نویسندگان و منتقدان ادبی و شعرا در سطح وسیعی به ادب فارسی مقبولیت بخشید و با تأثیر در رمانتیسم اروپایی به رشد و شکوفایی مطالعات تطبیقی و اسطوره‌شناسی کمک کرد.
در هلند، فعالیتهای محققان در پرداختن به ادبیات فارسی در این قرن گسسته و پراکنده بود. از جمله، ویلم بیلدردیک۴۰ (۱۷۵۶ـ۱۸۳۱) هلندی در سال ۱۸۲۴ از روی ترجمه آلمانی «قابوسنامه»، کتابی برای کودکان نوشت و در سال ۱۸۲۸ ترجمه منتخبی از «گلستان» را منتشر کرد و یان هندریک لئوپولد۴۱ (۱۸۶۵ـ ۱۹۲۵)، که از شاعران بزرگ هلند است، ترجمه‌ای از «رباعیات خیام»، از روی متن اصلی آنها، به دست داد.
در نیمه دوم این قرن، فعالیت مهم دیگری که در هلند صورت گرفت، تهیه فهرست مخطوطات عربی، فارسی و ترکی موجود در کتابخانه دانشگاه لیدن بود که توصیف مخطوطات فارسی آن را پ.دیونگ (۱۸۳۲ـ۱۸۹۰)، مدرس زبانهای فارسی و ترکی این دانشگاه، برعهده داشت. راینهارت دوزی۴۲ (۱۸۲۰ـ۱۸۸۳) و میخایل یان دِخویه۴۳ (۱۸۳۶ـ ۱۹۰۹) نیز هرچند کارهای آنها عمدتاً در باب زبان و لغت عرب و متون تاریخی و جغرافیایی عربی بوده است، با این همه، کتاب «ذیلی بر قاموسهای عربی» اولی ارزش بسیار برای مطالعه زبان فارسی کهن داشته، و سعی دومی در تصحیح «تاریخ طبری» که از مهمترین منابع تاریخی ایران در قرن وسطی است، خدمت بزرگی به فعالیت ایران‌شناسی هلند بوده است(دبروین، ص۱۳ـ۱۴).
در قرن نوزدهم، کوششهایی هم در زمینه تحقیق علمی در آثار باستانی ایران، مخصوصاً به اهتمام باستان‌شناسان فرانسوی مارسل دیولافوا۴۴ و ژاک دومورگان۴۵ آغاز شد. در زمان سلطنت مظفرالدین شاه (حکومت: ۱۳۱۳ـ۱۳۲۴قر ۱۸۹۶ـ۱۹۰۷)، به موجب قرارداد ۱۸۹۷، «هیأت رسمی نمایندگی علمی (فرانسه) در ایران» تأسیس شد. این هیأت به ریاست ژاک دمورگان به ایران آمد و در طی سالها کاوش، اشیای باستانی بسیاری را از شوش، مرکز فعالیت خود، به موزه لوور پاریس منتقل کرد (دایره‌المعارف فارسی، ذیل «دمرگان»).
در قرن بیستم کشورهای دیگری در عرصه باستان‌شناسی ایران وارد شدند و سرانجام عصر جدیدی در این زمینه در خود ایران گشوده شد (ملک شهمیرزادی، ص۴۰۴ـ ۴۰۵)، به طوری که در سال ۱۳۵۶، ایرانیان توانستند اعتبار علمی باستان‌شناسی ایران را مسجل کنند (همان، ص۴۴۳) و به عصر خودباوری درآیند.
در ایتالیا
جاکومو لینیانا۴۶ (۱۸۲۷ـ۱۸۹۱)، شاگرد اشپیگل، تدریس زبان فارسی را در مؤسسه مطالعات شرقی ناپل (۱۸۶۳ـ ۱۸۶۵) و تدریس زبانهای ایرانی را در دانشگاه رم (۱۸۷۱) بنیاد نهاد. پس از او، مهمترین ایران‌شناس ایتالیایی این قرن و اوایل قرن بیستم ایتالو پیتسی (۱۸۴۹ـ۱۹۲۰)، استاد زبانهای هند و ایرانی، خاصه زبان فارسی در دانشگاه تورینو بود که اهتمام بسیار به ادبیات تطبیقی و تحقیق در حماسه‌های ایرانی داشت. شاگرد او، ویتوریو روگارلی۴۷ گزیده‌هایی از «برزونامه» و «گرشاسب‌نامه» را به ایتالیایی بر‌گرداند. کارنامه تحقیقات روسیه در زمینه ایران‌شناسی بسیار پربار است. متخصصان ایران‌شناس روسیه کوشاترین محققان شرق‌شناسی این کشورند. روسها در دهه ۱۶۴۰ شروع به یادگیری زبان فارسی کردند؛ ولی عده اندکی به این کار همت گماردند.
پی‌نوشتها:
۲۵٫ Hydeرر ۲۶٫ Duperronرر ۲۷٫Jones رر ۲۸٫Rask رر ۲۹٫de Sacyرر ۳۰٫Langlesرر ۳۱٫Wilkenرر ۳۲٫von Hammerرر ۳۳٫Burnoufرر ۳۴٫von Spiegelرر ۳۵٫Westergaardرر ۳۶٫Haugرر ۳۷٫Darmesteterرر ۳۸٫Geigerرر ۳۹٫Iranistikرر ۴۰٫Bilderdijkرر ۴۱٫Leopoldرر ۴۲٫Dozyرر ۴۳٫de Goejeرر ۴۴٫Dieulafoyرر ۴۵٫de Morganرر ۴۶٫Lignanaرر۴۷٫ Pizzi
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید