کهنه یادداشت

نه برای نسلی که من از آنم، که برای نسل قبل و بعد از ما نیز، شاملو چیز دیگری بود و هست. ما در کلام او والایی اندیشه آدمی را پیدا کردیم. در صدایش عشق به آزادی را شنیدیم. او با جسم بیمارش که بار ۳۵ سال مبارزه را با خود می‌کشد، مبارزه می‌کند. ما منطق سر خم نکردن را در محضر او آموختیم که به هیچ بهانه‌ای به تسلیم رضایت نمی‌داد. شعر او، حتی شعرهای عاشقانه «الف. بامداد» نیز سرشار از روحیۀ مقاوم اوست. برای او توقف مرگ است. او در اعتراض می‌زید. در فریاد خانه دارد. برایش آدمیزاد یعنی آنکه معترض است و آنکه آرام نمی‌گیرد. سراپا محبت است، چنان که سال‌ها اگر او را نبینی، دیگر بار چون روزهای نخستین آشنایی است. مهربان و گرم و دوست‌داشتنی. بیشترین سرودها و تجلیل‌ها در کلام والایش، که اوج شعر معاصر ایران است، از انسان است، شعر برایش وسیله‌ای برای انسانی‌تر دیدن انسان، همچنان که عشق.

در گستره ی علوم عقلی، مانند ریاضی و فیزیک، کاخ های علمی (نظریه ها) به روی بنیان های خِردآگین و پیش فرض های دیرپای ساخته می شوند و تا زمانی که آزمون ها و نگرش های علمی تازه تر، بنیادها را نلرزانده اند، کاخ ها همچنان استوار بر جای می مانند. در کارهای علمی، آزادی عمل نسبتاَ محدود است، یعنی پژوهنده و گزارشگر به آسانی نمی توانند به شتاب، از چهارچوبی که پیش فرض ها ایجاب می کنند و خط و مرزهایی که عالمان تا همان زمان مقرر داشته اند، فراتر بروند.

داستان جعل مهر و دستخط دوستعلی‌خان معیرالممالک به دست میرزا غلامرضا اصفهانی خوشنویس مشهور در دوره قاجار شنیدنی است، «می‌گویند میرزا غلامرضا برای گرفتن حواله یا براتی از خزانه، خط و مهر دوستعلی‌خان معیرالممالک نظام‌الدوله خزانه‌دار را برای شخصی ساخت و آن شخص حواله را که در حدود مبلغ ٣٠٠ تومان بود از خزانه گرفت و بعد معلوم شد که حواله مزبور ساختگی بوده و گیرنده وجه را پیدا کردند و او اقرار کرد که میرزا غلامرضا برای من ساخته است. نظام‌الدوله ، میرزا را خواست و به او گفت که ساختن مهر چندان اشکالی ندارد، اما خط مرا چگونه ساختی؟

اشاره: در آستانه شب قدر و ضربت‌خوردن حضرت امام علي(ع) قرار گرفته‌ايم. شب سرنوشت‌سازي که جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگي‌ها و لياقت افراد، و ميزان ايمان، تقوا، پاکي نيت و اعمال آنها تعيين مي‌شود. و برخي برآنند كه براي هر کس آن مقدر مي‌شود که لايق آن است و به عبارتي زمينه‌هايش از ناحيه خود او فراهم شده، و شايد از همين روست كه به دعا و نيايش و آمرزش‌خواهي در اين شب تأکيد شده است. به هر حال مهمترين مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که هماره مورد توجه مؤمنان بوده و خواهد بود. آنچه در پي مي‌آيد، بحثي پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبايي در تفسير شريف الميزان است که در دو سوره «قدر» و «دخان » مطرح گرديده است.

ما دو نوع متشابه داریم: ۱ـ متشابه کامل مثل «الم» و امثال آن؛ ۲ـ متشابه نسبی، یعنی عبارت تا یک حد معنایش روشن است، از آن حد که می‌خواهد فراتر رود، متشابه می‌شود؛ در هر جا که انسان می‌خواهد فراتر رود، گیج می‌شود، در آنجا هم باید قطعاً از تأویل خودداری کرد. پس در متشابهات کامل و نسبی باید از دست زدن به تأویل خودداری کرد.

قرآن کتابی ناظر به انسان و بافتهای تو در تو و گوناگون روح و روان و اندیشه و رفتار برخاسته از امیال و خواسته‌های آدمی است. به دلیل گوناگونی انسانها و تنوع بی‌اندازه‌ای که در بافتهای روانی و ذهنی و رفتاری بشر هست، تأثیر قرآن بر روی انسانها، متفاوت است. مکرر تجربه کرده‌ایم که آیه‌ای بر فردی خوانده می‌شود و دل او را آتش می‌زند و او را به هیجان درمی‌آورد؛ ولی همین آیه بر فرد دیگری خوانده می‌شود که به دلیل تفاوت روحیات این فرد با فرد اول، آیات تأثیر زیادی در او نمی‌کند.

در سالهای اخیر گرایش گسترده‌ای برای فهم قرآن کریم پیدا شده است، مخصوصاً نسل جوان می‌خواهند هرچه بیشتر از این کتاب آسمانی بدانند و برداشت کنند؛ اما در عین حال ممکن است به سبب ندانستن راه و رسم درست پیمایش این مسیر، خطاها و حتی انحرافاتی هم در کارشان پیش بیاید. شهید مظلوم مرحوم آیت‌الله بهشتی در مطلب حاضر، شیوه‌ای منظم را مطرح می‌کنند تا همگان و به‌ویژه جوانان بتوانند به‌خوبی و درستی از قرآن مجید استفاده کنند. فرصت را مغتنم شمرده، با یادآوری سالگرد شهادت آن بزرگوار و بیش از هفتاد تن دیگری که به دست شوم نابکاران شهید شدند، به روان پاکشان درود می‌فرستیم و نام و یادشان را گرامی می‌داریم.

مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی از علمای برجسته در فقه و فلسفه و اخلاق و مدرسان بنام حوزه علمیه بود كه بنا به ضرورتهای آغازین انقلاب اسلامی، فداكارانه عهده‌دار مناصب قضایی شد و در این مسیر كوشید میان اخلاق و اجرای احكام پیوند بزند و تا جایی كه می‌تواند، از مظلومان دفاع كند. نمونه‌ای از اقدامات ایشان، رفتاری است كه با استاد نام‌آور ادبیات فارسی و عربی و فرهنگ اسلامی، آقای دكتر احمد مهدوی دامغانی كرده‌اند كه آمیزه‌ای از مهربانی، ادب، تسلط فقهی و ادبی و در عین حال صلابت و استواری است و استاد با بیان جزئیات، به آنها اشاره كرده‌اند و تأكید نموده‌اند كه: «زیادت و نقصانی در نوشته مخلص روی ندهد؛ هرچه نوشته‌ام، یا همه‌اش چاپ می‌شود یا هیچ چیز از آن چاپ نمی‌شود.»

اشاره: آرتور پوپ (۱۲۵۹ـ ۱۳۴۸) از پژوهشگران و پیشگامان در مطالعه هنرهای آسیایی به‌ویژه هنر ایرانی و اسلامی و از بنیانگذاران مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز است که فرهنگ و معماری ایران را ضمن کتابها، مقالات و صدها سخنرانی در سراسر جهان شناساند و بر آن بود که: «هنر ایرانی، بزرگترین سرمایه این کشور است و ایران در ایجاد هنرهای اسلامی، مادر و نیروی الهام‌بخش بوده است.» از آثار اوست: سفالگری ابتدایی ایران، آشنایی با مینیاتورهای ایران، مقدمه‌ای بر هنر ایران، هنر ایران در گذشته و آینده، معماری ایران (ترجمه غلامحسین صدری افشار)، سیر و صور نقاشی ایران (ترجمه یعقوب آژند)، شاهکارهای هنر ایران (ترجمه پرویز خانلری)، نقوش پیشینه‌دار (ترجمه ژیلبرت صدیق‌پور)، سیری در هنر ایران (در ۹ مجلد با ترجمه نجف دریابندری). وی به درخواست خودش در ساحل زاینده‌رود به خاک سپرده شد. متن حاضر از شاهکارهای هنر ایران برگرفته شده است.

اشاره: مرحوم علامه سید جلال‌الدین آشتیانی (۱۳۰۴ ـ ۱۳۸۴) از عالمان بزرگ معاصر و استادان بنام فلسفه اسلامی است که آثار ارجمندی در فلسفه و عرفان نگاشته است. وی سالها نزد عالمانی چون آیات عظام: موسوی بجنوردی، رفیعی قزوینی، بروجردی، میرزا مهدی آشتیانی، علامه طباطبایی و به‌ویژه امام خمینی(ره) به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و علاوه بر تربیت شاگردان متعدد، آثار پرباری نیز نگاشت و مهمتر از آن، به احیای آثار حکمایی پرداخت که شاید اگر مساعی او نبود، در غبار روزگار از یاد می‌رفتند.