آخوندی اصل

آخونْدی اَصْل، محمود (20 اسفند 1312-2 فروردین 1394 ش)، حقـوق‌دان، استاد دانشگاه، از مؤلفان کتابهای حقوقی و قاضی خوش‌نام دادگستری. 
محمود آخوندی اصل در اهر، از شهرهای آذربایجان و در حوالی کوهستان ارسباران، در خانواده‌ای روحانی متولد شد. پدرش حسین را در کودکی از دست داد و مادرش سرپرستی او را عهده‌دار شد. قبل از شروع دبستان، نزد مادرش که علائق شدید دینی داشت، به فراگیری دانشهای مذهبی و آموزش قرآن پرداخت. دورۀ ابتدائی را در دبستان شمس اهر و سالهای نخست دبیرستان را در دبیرستان شیخ شهاب همـان شهر گذراند. سپس به تبریز رفت و دیپلم خـود را از دبیرستان لقمان دریافت داشت. درکنار تحصیلات رسمی در تبریز، بـه فراگیری علـوم دینـی در مسجـد جامع تبریز روی آورد و دورۀ سطـح را در آنجـا بـه پایان رساند (آخوندی، 50 ﺑﺒ ، 93؛ مبارکیان، 212). 

آخوندی پس از دریافت دیپلم، در 1333 ش، وارد دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران شد. او پس از اتمام دورۀ تحصیلی دانشکده، برای ادامۀ تحصیل عازم سوئیس شد و از 1336 ش در رشتۀ حقوقِ جزا در دانشگاه نوشاتل (دانشگاهی که دکتر مصدق نیز در آن حقوق خوانده بود)، به ادامۀ تحصیل پرداخت (باقی، 66) و 4 سال  بعد، مدرک دکترای خود را دریافت داشت. دانشگاه تهران پایان‌نامۀ تحصیلی او را در 1341 ش، با عنوان «تأثیر سنتهای مذهبی در حقوق جزایی ایران» به زبان فرانسه به چاپ رساند (آخوندی، 127- 128، 139-141، مبارکیان، 213). 
آخوندی در 1340 ش به ایران بازگشت و بلافاصله به استخدام وزارت دادگستری درآمد. نخستین شغل او، به انتخاب خودش، دادرس و سپس رئیس دادگستری شهرستان اهر بود (آخوندی، 162- 163). او مدت 3 سال در زادگاهش به خدمات قضایی اشتغال داشت و سپس به دادگستری تبریز انتقال یافت (همو، 170). این اوقات مقارن با تأسیس دانشگاه ملی ایران بود. مسئولان وقت دانشگاه ملی از دانشگاه نوشاتل خواستار اعزام استاد برجستۀ حقوق شدند و آنان دکتر آخوندی را که به ایران بازگشته بود، معرفی کردند. به این ترتیب، دکتر آخوندی از تبریز به کرج و سپس به تهران منتقل گردید و هم‌زمان بـا کار قضاوت، به تدریس در دانشگاه پرداخت. او تا زمان بازنشستگی مشاغل متعددی چون دادیار دادسرای کرج، عضو اصلی دادگاه تجدیدنظر رسیدگی به تخلفات انتظامی کارمندان، رئیس دادگاه استان تهران، رئیس دادگاه جنایی، مستشار ادارۀ حقوقی و مدیر مجلۀ وزارت دادگستری را به‌دست آورد (مبارکیان، 213؛ آخوندی 171-173) و سرانجام در چهارم اسفند 1383 ش، از قوۀ قضائیه با شغل مستشار آموزش و تحقیقات وزارت دادگستری بازنشسته گردید (آخوندی، 181-184). 
آخوندی، مدتی را معاون دانشکدۀ حقوق دانشگاه ملی شد (همو، 210، 212) و در آن دانشکده دروسی چون حقوق جزای عمومی و اختصاصی، حقوق جزای بین‌المللی، حقوق اداری و آیین دادرسی کیفری تدریس کرد (مبارکیان، 213). او به زودی در تدریس رشتۀ حقوق جزا آوازه‌ای پیدا کرد، به‌گونه‌ای که دانشکده‌های حقوق سراسر کشـور پیوستـه از او برای تدریس و سخنرانی دعوت می‌کردند. او در دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه جامع قم، دانشگاه تهران، دانشگاه امام‌جعفر صادق(ع) و چند مؤسسۀ آموزش عالی دیگر تدریس کرده است (آخوندی، 221-222). آخوندی در 1372 ش، رسماً به عضویت هیئت علمی دانشگاه جامع قم درآمد و مدیریت گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی آن دانشگاه را تقبل کرد (شریعتی، 31). او در 1355 ش، به عضویت کمیسیون آیین‌دادرسی کیفری وزارت دادگستری درآمد و سپس در آبان 1356 ش، عضو کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی شد و چندی هم ریاست دفتر امور پارلمانی وزارت دادگستری را در عهده داشت (همانجا). آخوندی، پس از انقلاب، با کمیسیون حقوق بشر اسلامی همکاری نزدیک داشت و در آنجا خدمات مهمی انجام داد (ضیافی‌فر، 68). دکتر آخوندی، سرانجام روز دوم فروردین 1394 ش، در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. 
از وی تألیفاتی چند، برجای مانده که مهم‌ترین آنها آیین دادرسی کیفری است. این کتاب در چندین مجلد است و اولین جلد آن، در 1360 ش، به چاپ رسید و بعدها، بارها تجدید چاپ شد، زیرا در اکثر دانشکده‌های حقوق به‌صورت کتاب درسی درآمده بود. دکتر آخوندی قصد آن داشت تا کتابی مشروح در آیین دادرسی کیفری، در 11 مجلد، تألیف و تدوین نماید و همۀ مباحث اصلی و فرعی این شاخه از دانش حقوق را در آن بگنجاند. او تنها توفیق یافت 7 مجلد این اثر را تألیف کرده، تا پایان زندگی به چاپ رساند و فرصت تکمیل این کتاب و تألیف 4 مجلد باقی مانده را به‌دست نیاورد. مجلدات منتشر شده از این اثر، در زمان حیات او، 12 بار تجدید چاپ شد (آخوندی، 240). کتاب دیگر او اندیشه‌های جدید در دادرسی کیفری است که به سال 1379 ش، از سوی دانشگاه جامع قم، منتشر شد. آخوندی مقالات مفصلی نیز در رشته‌های مختلف حقوقی، به‌ویژه در زمینۀ حقـوق کیفری، نگاشته است کـه در دوره‌های مختلف نشریات: کانون وکلای دادگستری، مجلۀ حقوقی دادگستری، مجلۀ پژوهشهای علوم انسانی دانشگاه قم، نشریۀ دانشکدۀ علوم قضایی و خدمات اداری و مجلات معتبر دیگر به چاپ رسیده‌اند (آخوندی، 278- 279). ضمناً او مقدمه‌های متعدد بر آثار حقوق‌دانان نوشته که در نوع خود مفید و موجب شناساندن کتـاب و نویسندۀ آن گردیده است. او همچنین در طـول دورۀ استادی، راهنمایی بسیاری از دانشجویان دورۀ دکترا و کارشناسی ارشد را برعهده داشت که فهرست اسامی آنان را در کتابش آورده است. دکتر آخوندی زندگی‌نامۀ مفصلی از خود برجای گذاشته که با عنوان داستان یک زندگی، نیم قرن در دادگستری، در زمان حیاتش، به چاپ رسید. او در این خاطرات، به‌طور مفصل، به جزئیات زندگی اداری و دانشگاهی و شخصی خود از زمان تولد تا بزرگسالی و سالهای پایانی زندگی پرداخته است. 

مآخذ 

آخوندی اصل، محمود، داستان یک زندگی، نیم قرن در دادگستری، تهران، 1389 ش؛ باقی، مریم، «نیم قرن تدریس و قضاوت»، مجلۀ مهرنامه، اردیبهشت 1394، س 6، ﺷﻤ 41؛ شریعتی، حسن، «آخوندی اصـل، محمود»، فرهنگ نامـوران معاصر ایران، تهران، 1381 ش؛ ضیافی‌فر، محمدحسن، «یک عمر دغدغۀ اجرای عدالت کیفری و رعایت حقوق انسان»، مهرنامه، اردیبهشت 1394 ش، س 6، ﺷﻤ 41؛ مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچۀ نظام آموزش عالی حقوق و عدلیۀ نوین، تهران، 1377 ش.

علی آل‌داود