آمنه خاتون (امینه خاتون)، امامزاده

آمنه خاتون (امینه خاتون)، امامزاده \emām-zāde āmene xātūn (amīne xātūn)\، امامزاده‌ای واقع در محوطۀ گورستان محلۀ پنبه‌ریسۀ قزوین (نک‍ : گلریز، 627؛ طالبی، 471). برخی منابع، آمنه خاتون را دختر امام جعفر صادق (ع)، و برخی دیگر، دختر امام موسى کاظم (ع) می‌دانند (دایرةالمعارف تشیع، 1/ 235، 2/ 402؛ آل‌احمد، بش‍ ). چند دهۀ پیش، بر گرد بقعه دیوار کشیدند و درنتیجه دارای صحنی نسبتاً بزرگ شد. در این مقبره افزون‌بر بخش اصلی، چند قبر قدیمی نیز وجود دارد؛ ازجمله سنگ قبری مکعبی با سطح شیروانی‌شکل، و دو سنگ قبر دیگر با تاریخهای 1140 ق/ 1728 م و 1183 ق/ 1769 م.
نقشۀ هستۀ اصلی حرم هشت‌ضلعی است، اما در نمای بیرونی، بقعه به‌شکل برجی استوانه‌ای‌شکل که گنبدی بر فراز آن است، مشاهده می‌شود. نمای شمالی بنا بیانگر آن است که پس از ساختن هستۀ مرکزی، دو واحد مستطیل‌شکل در جانب شرق و غربْ بنا شده‌اند که بخشی از برج استوانه‌ای را محصور کرده‌اند (ورجاوند، 106-107). بخش مرکزی بقعه که از دو تالار الحاقی مرتفع‌تر است، طرح مدور بنا را به‌‌خوبی نشان می‌دهد. می‌توان گفت گنبد به دو بخش ‌فوقانی و تحتانی تقسیم شده، و در هر دو قسمت، کاشیهای معقلی به کار رفته است. در زیر آنها گردنی قرار دارد و سطح دیوارۀ زیر گردنی را طاق‌نماهای کور پوشانده است (همانجا؛ نیز دایرةالمعارف بناها ... ، 128).
درِ ورودی حرم رو به جنوب است. درون بقعه، در هریک از اضلاع هشت‌گانه، طاق‌نمایی با قوس کَلیل ساخته شده است. پوشش داخلی حرم به کمک کاربندیهای واقع در بین قوسهای آن شکل گرفته، و سقف گنبد به‌گونۀ ستارۀ هشت‌پر درآمده است (گلریز، همانجا،؛ ورجاوند، 106؛ حضرتی، 55). در قسمت داخلی حرم، صندوق کوچکی وجود دارد که چراغهایی روی آن چیده شده است (طالبی، همانجا). محرابی با تزیینات مقرنس در بقعه وجود دارد و ضریح امامزاده در کنار و در برابر آن واقع شده، و یک پنجرۀ مشبک گچی زیبا نیز در درون بقعه موجود است (ورجاوند، همانجا).
رواق شرقی بنا که از افزوده‌های دوران قاجار است، با ورودی کم‌ارتفاعی به بقعه راه می‌یابد. اطراف ورودی با قطعه‌سنگهایی شبیه نمای استوانه‌ای خود بقعه، و سقف آن با قوسهای آجری پوشیده شده است (همو، 107). با توجه به سبک معماری بخش اصلی بنا، می‌توان آن را به دورۀ صفویه نسبت داد (دایرةالمعارف بناها، همانجا). از دیگر افزوده‌ها به این بنا در دورۀ قاجار می‌توان به اتاقی اشاره کرد که در آن چاه مقدسی وجود دارد (گلریز، 628؛ سیما ... ، 80). این امامزاده در فهرست آثار ملی ثبت شده است (نک‍ : پازوکی، 265).

مآخذ

آل‌احمد، آسیه، «بناهای تاریخی، امامزاده خاتون»، نشریۀ الکترونیکی زنان (مل‍ )، شم‍ 31؛ پازوکی، ناصر و عبدالکریم شادمهر، آثار ثبت‌شدۀ ایران در فهرست آثار ملی، تهران، 1384 ش؛ حضرتی، محمدعلی، قزوین، آیینۀ تاریخ و طبیعت ایران، قزوین، 1382 ش؛ دایرةالمعارف بناهای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، به کوشش محمدمهدی عقابی، تهران، 1376 ش؛ دایرةالمعارف تشیع، به کوشش احمد صدر حاج سیدجوادی و دیگران، تهران، 1366- 1368 ش؛ سیمای میراث فرهنگی قزوین، سازمان میراث فرهنگی، تهران، 1382 ش؛ طالبی، تهماسب، قزوین، پایتخت صفویان (جستاری با تکیه بر تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... )، قزوین، 1389 ش؛ گلریز، محمدعلی، مینودر یا باب الجنة قزوین، تهران، 1337 ش؛ ورجاوند، پرویز، «امامزاده آمنه خاتون»، دائرةالمعارف زن ایرانی، تهران، 1382 ش، ج 1؛ نیز:

Iichs, www. iichs.org (acc. Jan. 29, 2017).
فریبا مجیدی