البرز، بنیاد

البرز، بنیاد \bonyād-e alborz\، (نام کامل: بنیاد فرهنگی البرز)، مؤسسه‌ای غیرانتفاعی با هدف حمایت از دانشجویان با‌استعداد، اما بی‌بضاعت (تأسیس: 1342 ش). 
حسینعلی البرز (1285-1377 ش)، مردی نیکوکار، این بنیاد را با سرمایۀ شخصی و با هدف کمک مالی به دانشجویان تنگ‌دست و اهدای جایزه به دانش‌پژوهان ممتاز تشکیل داد. او پیش‌از تأسیس این مرکز، افزون‌بر کمکهای نقدی و غیرنقدی به مراکز آموزشی و بهداشتی، دانشگاهها، بیمارستانها و مراکز نگهداری از بیماران روانی (فقیه‌نصیری‌، 77- 79)، تصمیم داشت برای حمایت از کودکان عقب‌افتاده و فقیر، مرکز آموزشی جدیدی را در منطقۀ نازی‌آباد تهران تأسیس کند، اما تلاشهایش برای تأسیس چنین مرکزی به‌سبب مانعهای دیوان‌سالارانه، پس از 9 سال پیگیری بی‌نتیجه ماند. او درعوض، دو دبستان معمولی در نازی‌آباد ساخت (همو، 114-116)، سپس بانی تأسیس کتابخانه‌ای در دانشکدۀ پلی‌تکنیک (اکنون: دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر) شد که به پاس حق‌شناسی از دکتر جردن، از مدیران مدرسۀ البرز تهران که بر او حق استادی داشت، کتابخانۀ جردن نام گرفت (همو، 156-157). این کتابخانه به‌رغم میل باطنی حسینعلی البرز، به کتابخانه‌ای عمومی تبدیل نشد و او بارها به اختصاصی‌شدن کتابخانه برای استفادۀ دانشجویان اعتراض کرد («چرا ... »، 48). او پس از تأسیس این کتابخانه در صدد ایجاد بنیادی فرهنگی و غیرانتفاعی با هدف حمایت از دانشجویان بااستعداد، اما تنگ‌دست برآمد و پس از تأسیس این بنیاد، همۀ اموال خود را وقف آن کرد. سفر به کشورهای مختلف و بازدید از مؤسسه‌هایی مانند نوبل که به دانش‌آموزان بااستعداد کمک‌هزینه اعطا می‌کند، این انگیزه را در او ایجاد کرد که نهادی مشابه آنها در ایران تأسیس کند (فقیه‌‌نصیری، 173). 
بنیاد البرز در فروردین 1353، حدود یک دهه پس از تأسیس، زمانی که 416‘1 تن از کمک‌هزینۀ تحصیلی آن استفاده می‌کردند و 453 تن با حمایت آن تحصیلاتشان را در مقطعهای کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به پایان رسانده بودند، برنامۀ جدیدی در پیش گرفت و هدفهای دیگری را هم برای خود تعریف کرد، ازجمله: 1. اعطای جایزۀ نقدی به 5 تن از پژوهشگران برجستۀ ایرانی که با کشف یا اختراعی، موجب بالا‌رفتن حیثیت ایران در جامعۀ جهانی و تسکین آلام بشری شوند؛ 2. اعطای جایزه به 60 تن از بهترین دانش‌آموختگان ایرانی در مراکز آموزش عالی و مدارس، با انتخاب و معرفی آموزش‌و‌پرورش؛ 3. اعطای وام بدون بهرۀ بلند‌مدت به فارغ‌التحصیلانی که در شروع کار نیازمند سرمایۀ اولیه هستند، با این قید که اگر متقاضیان در مدت فعالیتشان به کشف، اختراع یا ابتکاری موفق شوند، از بازپرداخت وام معاف می‌شوند. حسینعلی البرز که خود به کارهای دولتی و اداری علاقه‌مند نبود، این امتیاز سوم را صرفاً به این منظور در نظر گرفت که نخبگان را از پشت‌میزنشینی دور، و آنها را به روی‌آوردن به مشاغل آزاد ترغیب کند. روحیه‌ای که او مشوق آن بود، موجب تحول در زندگی خود وی شده بود (نک‍ : همو، 190). 
بنیاد البرز پس از انقلاب 1357 ش و به‌سبب برخی از محدودیتها، مدتی تعطیل شد. حسینعلی البرز که سال‌خورده شده بود و برای انجام عمل جراحی در کانادا به سر می‌برد، در نامه‌ای به امام خمینی، تولیت موقوفات منقول و غیرمنقول خود، ازجمله بنیاد البرز را به ایشان واگذار کرد (نک‍ : همو، 192-193). در پاسخ به این نامه، به دستور امام مقرر شد که سازمان اوقاف هیئتی متشکل از امنا، معتمدان و یک روحانی برای رسیدگی به مفاد این وقف‌نامه تشکیل دهد (همو، 194). بنیاد البرز از 1359 ش تا‌ کنون زیر نظر سازمان اوقاف اداره می‌شود. 
بنیاد البرز پیش‌از انقلاب، 4 باب ساختمان داشت که بخشی از آنها پس‌از انقلاب نوسازی شد. حسینعلی البرز و نیز دو دختر او در سالهای بعد املاک شخصی دیگری را هم به این بنیاد اهدا کردند که از آن جمله می‌توان به هتل ایرانشهر در تهران اشاره کرد (همو، 172-173؛ «درباره ... »، بش‍ ). 
این بنیاد در حال حاضر، 12 رقبۀ وقف دارد که شماری از آنها کاربری آموزشی دارند و سایر آنها کاربریهای تجارتی. درآمدهای این رقبات در جهت هدفهای بنیاد، صرف امور خیریه می‌شود. 

مآخذ

«چرا درهای کتابخانۀ جردن را به روی عموم نمی‌گشایند؟»، خواندنیهـا، تهـران، 1344 ش، س 26، شم‍ 1؛ «دربـارۀ مـا»، هتل ایرانشهر (مل‍ )؛ فقیه‌نصیری، طهمورث، چهرۀ ماندگار وقف: شادروان حسینعلی البرز، تهران، 1386 ش؛ نیز: 

Hotel-Iranshahr, www.hotel-iranshahr.com/ Fa/ Pages/ About%20Us.htm.
شیده لالمی