اکبرآباد

اکبرآباد \akbar-ābād\، از روستاهای حومۀ غرب تهران که با گسترش تدریجی شهر در اوایل دورۀ پهلوی، در محدودۀ شهری تهران قرار گرفت. 
اکبرآباد نام روستایی بود که در شمال بریانک و در غرب محدودۀ باغشاه قرار داشت. بنابر سندی مندرج در «کتابچۀ دهات و خالصه و موقوفات و املاک انتقال دیوان اعلى»، دیرینگی روستای اکبرآباد دست‌کم به پیش از دورۀ افشاریه بازمی‌گردد. در این کتابچه که در اوایل دورۀ ناصری تنظیم گردیده، دربارۀ قریۀ اکبرآباد گفته شده است که در اسناد مربوط به دورۀ نادر شاه افشار از این قریه نامی به چشم نمی‌خورد و چه‌بسا برای مدتی مخروبه بوده باشد. 4 دانگ از این قریه بعدها در دورۀ قاجار در شمار املاک دیوانی درآمد و مالیات آن همراه با قریۀ بریانک محاسبه می‌شد (نک‍ : کتابچه ... ، 492). با توجه به اینکه گفته شده است قریۀ اکبرآباد در دورۀ نادر شاه مخروبه بوده است، می‌توان چنین گمان کرد که اصل این قریه، موقوفه بوده باشد و در جریان ناآرامیهای دورۀ نادری، متولیان آن توانایی رسیدگی به قریه را نداشته‌اند و آنجا به‌تدریج رو به خرابی نهاده است. 
نقشه‌هایی که در دورۀ قاجاریه از توابع تهران ترسیم شده‌اند، اطلاعات بیشتری از وضعیت روستای اکبرآباد در آن دوره به دست می‌دهند. در «نقشۀ نجم‌الدوله» از تهران و توابع آن، که در 1309 ق/ 1892 م به چاپ رسیده، اکبرآباد به‌صورت منطقه‌ای آباد و دارای فضای سبزِ محور ترسیم شده که از طریق خیابانی از شمال به باغشاه راه داشته است و نهری که به‌احتمال نهر فیروزآباد باشد، از جنوب غربی آن گذشته به‌سوی امامزاده معصوم جـاری می‌شد (نک‍ : اطلس ... ، 125). در نقشـۀ دیگری به نام «نقشۀ دهات و آبادیهای معروف طهران» که در 1328 ق/ 1910 م به چاپ رسیده است و در پای خود مهرِ احمد بن سلیمان دارد، اکبرآباد همچنان به‌صورت فضای سبز جانمایی شده است و جاده‌ای ارتباطی آن را به دروازه‌قزوین متصل می‌کند (نک‍ : همان، 131). 
در اواخر دورۀ قاجار، محدودۀ شهری تهران از غرب حصار ناصری گسترش چشمگیری یافت و محلۀ شهرنو را پدید آورد که در بیرون از حصار شهر قرار داشت. با‌این‌حال در 1306 ش، اکبرآباد هنوز در حوزۀ شهری قرار نگرفته بود و با فاصلۀ کمی از خانه‌های مسکونی شهرنو قرار داشت. 
در «نقشۀ تهران، ترسیم 1315-1316 ش»، محدودۀ اکبرآباد با خیابان‌کشیهای مشخص ترسیم شده است که نشان از آن دارد که این منطقه در اواخر دورۀ پهلوی اول جزئی از شهر تهران شده بود (نک‍ : همان، 147، 169)؛ گرچه عکس هوایی این منطقه که در 1319 ش تهیه شده، نشان از آن دارد که بخشی بزرگ از اراضی اکبرآباد همچنان پوشیده از باغ و زمینهای کشاورزی بوده است. اما عکس هوایی 1344 ش نشان می‌دهد که این محدوده تا حد زیادی به بافت شهری بدل شده بوده است (همان، 181، 222، 235). 
در دو دهۀ 1320 و 1330 ش، مجموعه‌خیابانهایی در محدودۀ اکبرآباد احداث شد. مهم‌ترین آنها که امتداد شرقی ـ غربی داشتند، خیابانهـای صدوپنج (مـالک اشتر کنونی)، مرتضوی و شاهرخ (کمیل کنونی) بودند و خیابانهای سلسبیل، خوش، جیحون، کارون و قصرالدشت کنونی نیز از شمال به جنوب امتداد داشتند (همان، 216). در نقشۀ خط سیر اتوبوس‌رانی تهران (ترسیم 1332 ش)، به‌طور مشخص بخشی از خیابان نواب پایین‌تر از خیابان کمیل تا خیابان قزوین با نام خیابان اکبرآباد نام‌گذاری شده است. 
در منابع دورۀ پهلوی برخی از خیابانهای این محدوده با پسوند اکبرآباد یاد شده است، مانند خیابان «مخصوص اکبرآباد» که مراد از آن همان خیابان مخصوص در جنوب باغشاه است. خیابان مخصوص اکبرآباد تا اواخر دهۀ 1330 ش، محل بنگاه تیمارستان بود و شماری از بیماران روانی که از آنها با عنوان دیوانه یاد می‌کردند، در آنجا نگهداری می‌شدند. این مرکز بعدها به امین‌آباد از روستاهای ری منتقل شد («سردر ... »، 18). 
گفتنی است در منابع مربوط به تهران از قریه‌ای به نام اکبرآباد در منطقۀ دولاب تهران نیز یاد شده است (بلاغـی، 50<غ>). گـویا اکبرآباد دولاب، امـروزه محل گورستان مسیحیان باشد. مورخ‌الدوله سپهر (ص 143)، از مراسم تدفین یک دیپلمات آلمانی در گورستان اکبرآباد در 1294 ش/ 1915 م سخن گفته است. 

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، «قسمت غربی و مضافات»، قم، 1350 ش؛ سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، تهران، 1336 ش؛ «سردر زیبایش شما را نفریبد»، فردوسی، تهران، 1328 ش، شم‍ 2؛ کتابچۀ قبالجات خزانۀ مبارکه، املاک حاج میرزا آقاسی، خالصه‌جات و موقوفات دیوان اعلى، به کوشش بهمن بیانی و منصوره اتحادیه، تهران، 1387 ش.

مسعود تاره