اکباتان، شهرک

اکباتان، شهرک \šahrak-e ekbātān\، از بزرگ‌ترین، پرجمعیت‌ترین و مدرن‌ترین شهرکهای ایران، واقع در غرب تهران.
این شهرک با حدود 6 کمـ2 وسعت، از شرق به کوی بیمه و شهرک آپادانا، از شمال به بزرگراه تهران ـ کرج، از غرب به نمایشگاه صنایع هواپیما‌سازی، و از جنوب به جـادۀ مخصوص تهران ـ کرج (بزرگراه شهید لنگری) محدود است. 
طرح ساخت این شهرک در 1345 ش/ 1966 م، توسط مهندسی آمریکایی به نام جردن گروزن ارائه، و ساخت آن به شرکت آمریکایی استارت واگذار گردید. این طرح در ابتدا نسبت به وضعیت کنونی آن بسیار گسترده‌تر در نظر گرفته شده بوده؛ برای نمونه، در آن طرح، ساخت دریاچۀ مصنوعی و بزرگ‌ترین مجموعۀ فرهنگی کشور پیش‌بینی شده بود؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییراتی در طرح اولیه صورت گرفت و آن طرحها به‌صورت کامل انجام نشد. کار ساخت این شهرک عظیم در 1346 ش آغاز، و پس از 10 سال، در 1356 ش نخستین واحدهای مسکونی در فاز 1 این شهرک (بلوکهای A1 و C2) به کارمندان دولت واگذار شد. عملیات ساختمانی شهرک اکباتان پس از انقلاب توسط شرکت نوسازی و عمران اکباتان، از شرکتهای تابعۀ شرکت ایجاد محیط، وابسته به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ادامه یافت و پس از آن به‌ترتیب بلوکهای دیگر فاز 1 و بلوکهای فازهای 2 و 3 ساخته، و آمادۀ واگذاری به متقاضیان شد. شهرک اکباتان در 1390 ش، مشتمل بر 3 فاز، 33 بلوک و 673‘15 واحد مسکونی، و جمعیتی بیش از 000‘100 تن بود و مساحتی حدود 570‘208‘2 مـ2 داشت.

فاز 1

فاز 1 شهرک اکباتان متشکل از 10 بلوک و 611‘5 واحد است. این 10 بلوک در اصطلاح اهالی، به دو بخش بلوک بالا و بلوک پایین تقسیم می‌شوند. بلوکهای بالا ــ که شامل 4 بلوک است ــ به بلوکهایی گفته می‌شود که در شمال ورزشگاههای شهید دستگردی (پاس) و راه‌آهن قـرار گرفته‌اند و بلوکهـای پـایین ــ کـه شـامل 6 بلوک است ــ به بلوکهایی گفته می‌شود که در جنوب این ورزشگاه جای دارند. این فاز که بزرگ‌ترین واحد جمعیتی را نسبت به دو فاز دیگر دارا ست، به‌صورت مربع‌مستطیل بزرگ در میانۀ شهرک واقع شده است. مسجد بعثت و حدود 11 بازارچه در این فاز جای دارند. 

فاز 2

این فاز شامل 19 بلوک و 986‘ 7 واحد است که به‌صورت نواری در کل حاشیۀ غربی فاز 1 کشیده شده است و فاصلۀ این فاز با فرودگاه مهرآباد را پر می‌کند. در این فاز، نخستین و بزرگ‌ترین مجتمع تفریحی، رفاهی، تجارتی، فرهنگی، ورزشی و گردشگری ایران، با نام «تهران مگامال» با مشارکت سرمایه‌گذاران ایرانی و مالزیایی ساخته شده است. ساختمان مگامال با زیربنای حـدود 200هزار مـ2 در 5 طبقـه، در زمینی به مسـاحت 19 هکتار، که 14 هکتار آن را فضای سبز و آب‌نماهای زیبا تشکیل می‌دهد، جا دارد. 
از دیگر امکانات این مجتمع، هتلی با زیربنای حدود 35هزار مـ2، با 135 اتاق و تالار رستورانی مجلل است. بلوک 3 این فاز توسط تعاونی مسکن دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، و بلوک 5 توسط تعاونی مسکن وابسته به دولت تکمیل گردیده است. فاز 2 همچنین دارای 3 بازارچه و 4 مدرسه و یک حسینیه است. 

فاز 3

این فاز که از فازهای 1 و 2 جدیدتر است و در سال 1370 ش، به بهره‌برداری رسید، در حاشیۀ شمال شرقی فاز 1 قرار گرفته‌، و کم‌جمعیت‌ترین زیر‌مجموعۀ شهرک است. این فاز دارای 4 بلوک به نامهای D1، D2، E1، و E2، و 076‘2 واحد و یک مجتمع تجاری با 40 واحد تجاری است. در این فاز، مسجد امام رضا (ع) و بازارچه‌ای میان بلوکهای D1 و D2 قرار دارند. 

مدیریت شهرک

شهرک اکباتان دارای هیئت مدیرۀ مرکزی است که در 1363 ش تأسیس، و از همان زمان تا ‌کنون به‌منظور هماهنگی و پیگیری مسائل و مشکلات شهرک با شرکت سازنده، وزارت مسکن و شهرسازی و دیگر ارگانهـای دولتی، بر پایۀ اساسنـامۀ مصوب ــ که آخرین اصلاحیۀ آن در مجمع عمومی فوق‌العاده در 15 آبان 1388 به تصویب رسیده است ــ به فعـالیت می‌پـردازد. همچنین هر بلوک برای خود دارای هیئت مدیره‌ای است که در هیئت مدیرۀ مرکزی شهرک اکباتان نیز عضویت دارد. 
بر پایۀ یکی از مواد اساسنامۀ هیئت مدیرۀ مرکزی شهرک اکباتان، وظایف و اهداف تشکیل این هیئت بدین‌گونه تشریح شده است: نظارت بر اجرای صحیح ضوابط و مقررات قانون تأسیس شهرکها و مجموعه‌های آپارتمانی و ارائۀ پیشنهادهای اصلاحی قوانین و مقررات مربوط به مراجع ذی‌ربط در جهت حفظ منافع ساکنان شهرک؛ نظارت بر تعیین محدودۀ شغلی بازارچه‌ها و مغازه‌ها به‌منظور تفکیک مشاعات محوطه و تأسیسات مسکونی از محدودۀ تجارتی به ترتیبی که دکان‌داران نتوانند در حریم مناطق مسکونی دخالت کرده و مخل آسایش و ایمنی و حرمت ساکنان شوند؛ پیگیری جهت تکمیل تأسیسات نیمه‌تمام و ایجاد تأسیسات عمومی مورد نیاز توسط شرکت سازنده مانند تأسیسات آموزشی، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی، ارتباطی، تعاونی، ورزشی، تفریحی، با اولویت‌دادن به محل گردآوری و انتقال زباله، حصار شهرک، راه ورود و خروج اتوبان، مرکز آتش‌نشانی، روشنایی خیابانهای اصلی و محوطه، پل عابر پیاده، درمانگاه، بیمارستان، مرکز تلفن، پایانۀ وسایط نقلیۀ عمومی، میدان میوه‌و‌تره‌بار، محلی برای استقرار دفتر هیئت مدیرۀ مرکزی، و دیگر موارد پیش‌بینی‌شده در نقشۀ جامع یا نقشه‌های تکمیلی و اجرایی مصوب؛ انجام اقدامات لازم به‌منظور بهره‌گیری از خدمات شهرداری، راهنمایی و رانندگی، انتظامی، بهداشتی و درمانی و دیگر خدمات مورد نیاز شهرک؛ کمک و راهنمایی بلوکهای جدید و هماهنگی در راهبری تأسیسات و خدمات رفاهی بلوکها و پیشگیری از مهاجرت کارکنان از بلوکی به بلوک دیگر؛ همکاری نزدیک با کلیۀ مؤسسات و سازمانهای دولتی و خصوصی در جهت حفظ منافع ساکنان شهرک؛ تشکیل کمیته‌های حقوقی، فنی، فرهنگی، ورزشی، بهداشتی، و زیباسازی؛ تدارک شبکه‌ای رایانه‌‌ای جهت حل‌وفصل مسائل اداری بلوکهای شهرک؛ و انجام دیگر مسائلی که در جهت منافع ساکنان شهرک بوده و در این اساسنامه پیش‌بینی نشده است.

فضاهای تفریحی

فضاهای تفریحی شهرک اکباتان به دو بخش عمده تقسیم می‌شوند: نخست فضاهای رسمی، که به‌طور رسمی برای سرگرمی ساکنان طرح‌‌ریزی شده‌اند و همواره کارکرد ورزشی دارند. این فضاها خود به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ بخشی که معمولاً در هر بلوک به‌صورت جداگانه طراحی شده و زمینهایی برای بازی فوتبال (برای جوانان و نوجوانان)، و زمینهای بازی کوچک‌تر دارای تاب و سرسره (برای کودکان) را در بر می‌گیرد. این مناطق به‌صورت پراکنده در کل شهرک توزیع شده‌اند و معمولاً توسط خود ساکنان سامان‌دهی می‌شوند. بخش دیگری از این فضاها به صورت رسمی و تخصص‌یافته سامان‌دهی شده‌اند و توسط افرادی که گاه ساکن شهرک هم نیستند، مدیریت می‌شوند؛ دو ورزشگاه بزرگ پاس (شهید دستگردی کنونی) و راه‌آهن در فضای میانی فاز 1 (با مدیریت دولتی)، و زمین اسکیت در فاز 2 (با مدیریت خصوصی) از آن جمله‌اند. دومین فضای تفریحی شهرک، حالتی غیررسمی، پراکنده، و غیرتخصص‌یافته دارد. این فضاها در اصل به‌منظور دیگری طراحی شده‌‌اند و به دلیل کمبود امکانات تفریحی و سرگرمی، تغییر ماهیت داده‌اند و به‌صورت مراکزی برای دید‌و‌بازدید،‌ درآمده‌اند. 

ویژگیهای مهندسی

ساختمانهای شهرک از نوع سازۀ بتنی با استفاده از سیستم تونلی و با دهانه‌های هفت‌متری و نمای پانلهای پیش‌ساختۀ بتنی است. سیستم گرمایش‌و‌سرمایش شهرک فن‌کوئل، موتورخانۀ مرکزی و برج‌ خنک‌کننده است. از امکانات جانبی ساختمانهای این شهرک می‌توان از آسانسور، پلۀ فرار، سیستم اعلام و اطفای حریق، آنتن مرکزی، برق اضطراری، رامپ معلولین، شوتینگ، پارکینگ سرپوشیده و روباز، و انباری نام برد. 
با وجود گذشت چند دهه از بهره‌برداری نخستین بلوک اکباتان، هنوز این مجموعه در ایران بی‌مانند به نظر می‌رسد. عمر مفید آن را حدود 300 سال برآورد کرده‌اند و شهرداری تهران نیز فعلاً 100 سال آن را جهت دریافت وام و امور دیگر پذیرفته است. ساخت‌و‌ساز مقاوم در برابر زمین‌لرزۀ نُه‌ریشتری و معماری دقیق و جذاب آن، هر سلیقه‌ای را مجذوب خود می‌کند. ساختار جمعیتی اکباتان از لحاظ طبقاتی نیز به دلیل افزایش قیمت آن، از متوسط به متوسط بالا و مرفه در حال تغییر است.
مراکز آموزشی شهرک اکباتان عبارت‌اند از: مرکز آموزش پیش‌دانشگاهی دخترانۀ آیین تربیت؛ مدرسۀ راهنمایی دخترانۀ حضرت فاطمه (ع)؛ دبستان دخترانۀ حضرت سید‌الشهداء (ع)؛ دبستان پسرانۀ معلم شهید؛ دبیرستان و پیش‌دانشگاهی پسرانۀ شهید عموییان؛ مدرسۀ راهنمایی دخترانۀ حضرت معصومه (ع)؛ دبستان پسرانۀ آیت‌الله اشرفی اصفهانی (شاهد)؛ پیش‌دبستان و دبستان غیرانتفاعی نورا؛ مجتمع آموزشی غیرانتفاعی دین و دانش؛ دبیرستان دخترانۀ حضرت فاطمه (ع)؛ دبستان دخترانۀ شهید ناظم؛ مدرسۀ راهنمایی دخترانۀ شهدای اکباتان؛ و مدرسۀ راهنمایی پسرانۀ جابر بن حیان. 

مآخذ

«اطلس معماری اطلسی»، اطلسی (مل‍ )؛ «شرکت نوسازی و عمران اکباتان»، اکباتان (مل‍ )؛ «معرفی شهرک»، شهرک اکباتان (مل‍ )؛ نیز:

Atlasy, www.atlasy.ir/ atlas/ ?p=3525; Ekbatan, www. Ekbatan . ir ; «The Saddest City in the World», Thenew town, www.thenewtown.nl/ article.php? id_article=71; ShahrakEkbatan, www.shahrak-ekbatan.ir.
حسن موسوی‌زاده