اشراف، مدرسه

اشراف، مدرسه \madrese-ye ašrāf\، از مدرسه‌های ملی تهران، که در اواخر دورۀ قاجار دولتی شد. 
مدرسۀ اشراف در 1322 ق/ 1904 م، گویا در خانه‌ای مسکونی تأسیس شد. مؤسس این مدرسه را میر ‌سید ‌علی شمس‌المعالی ــ طبیب معیر‌الممالک و نـاصر‌الدین‌شاه ــ دانسته‌اند که آن را در خیابان سقاباشی و در منزل مسکونی خود تأسیس کرد‌. شمس‌المعالی از فرهنگ‌دوستان به شمار می‌آمد. دختر او، درة‌‌المعالی، از نخستین پیش‌گامان آموزش‌‌‌وپرورش دختران است (خشایار وزیری، 129). 
یک سال پس از تأسیس مدرسه، روزنامۀ ادب در خبری نوشت که مدرسۀ اشراف به‌دلیل افزایش شمار دانش‌آموزان در 20 ذیحجۀ 1323 ق/ 15 فوریۀ 1906 م، از مکان اولیۀ خود به جنب تکیۀ عین‌الدوله انتقال یافته ‌است. مدرسۀ اشراف برای مدتی طولانی در همین مکان باقی ماند ( آفتاب، شم‍ 55). حدود 20 سال بعد در 1304 ش، مدرسۀ اشراف همچنان در شمال غربی حصار تهران در یکی از کوچه‌های خیابان عین‌‌الدوله (امروزه در محدودۀ شرق خیابان ایران، پشت مسجد سپهسالار) قرار داشت (نک‍ : نقشه ... ). 
جابه‌جایی مدرسۀ اشراف باعث تغییراتی اساسی در ساختار آن شد و به این منظور، مسئولان مدرسه تصمیم گرفتند که شاگردان جدید را از اول محرم 1324 در مدرسه ثبت‌‌نام کنند. مدرسه در این زمان همچون بسیاری از مدرسه‌های ملی دورۀ مظفری، دارای دو دورۀ تحصیلی ابتدایی و علمی بود و کودکان 6 تا‌ 14ساله می‌توانستند در مدرسه به تحصیل بپردازند ( ادب، 4). 
گفتنی است تا پیش از استقرار نظام آموزش دولتی در ایران، برنامۀ آموزشی هماهنگی در مدرسه‌‌های ملی اجرا نمی‌شد و هر مدرسه بنا‌به تشخیص خود، شیوه‌نامه و برنامۀ درسی خاصی را ارائه می‌داد (نک‍ : تاره، 70-71). برنامۀ درسی‌ای که مدرسۀ اشراف در 1324 ق، ارائه داد، شامل آموزش دورۀ ابتدایی به‌شیوۀ نوین، آموزش قرآن، زبان ‌فارسی، عربی، حساب، سیاق، هندسه، جبر و مقابله، جغرافی، تاریخ ایران، مشق‌ خط، علم‌ دفتر‌داری، علوم‌ طبیعی، ورزش‌ فرنگی، زبان ‌فرانسوی و روسی می‌شد. 
مدرسۀ ‌اشراف تا حد‌ امکان تلاش داشت تا هزینه‌های تحصیلی دانش‌آموزان مانع از ادامۀ تحصیل آنان نگردد؛ از‌این‌رو، آگهی داده‌ بود که در دریافت شهریه از دانش‌‌آموزان سخت‌گیری نخواهد ‌کرد و مدرسه به قدر امکان، دانش‌آموزان یتیم و بی‌بضاعت را رایگان ثبت‌‌نام خواهد کرد ( ادب، همانجا). 
در سال 1329 ق/ 1911 م، مدرسۀ ‌اشراف با داشتن 110 دانش‌آموز در ردیف مدرسه‌های معتبر تهران به شمار می‌آمد (عدل، ‌24) و در 1330 ق، پس از نزدیک به یک دهه فعالیت، دارای دورۀ کامل آموزش ابتدایی بود و افزون‌بر 6 کلاس ابتدایی، یک کلاس فوق‌العاده نیز داشت ( آفتاب، شم‍ 55، ص 3، شم‍ 73، ص 3). 
قدیم‌ترین مدیر مدرسۀ ‌اشراف ــ بنا‌بر منابع موجود ــ یکی از فرهنگیان، به نام آقا ‌شیخ ‌محمد‌حسین وصالی بود (همان، شم‍ 55، ص 3؛ کوثری، 17). نام او را در اسنـاد رسمی به‌صورت میرزا حسینعلی وصالی نیز ثبت کرده‌اند (یغمایی، 423). علی‌اکبر کوثری شاگرد مدرسۀ ‌‌اشراف از حُسن اخلاق و دل‌بستگی شیخ ‌محمد‌حسین به آموزش کودکان، تعریف و تمجید کرده ‌است (همانجا). 
هنگامی که از سوی وزارت معارف، نظام آموزشی هماهنگ در مدرسه‌های ملی پدید آمد، مدرسۀ اشراف افزون‌بر برنامۀ درسی مصوب، همچنان دوره‌های آموزشی فوق‌العاده نیز برگزار می‌کرد. آموزش قرآن از برنامه‌های این دورۀ آموزشی بود. از دیگر معلمان و کارکنان مدرسۀ اشراف می‌توان از سید ‌جمال اخوی، پسر حاج‌ سید‌ نصرالله تقوی؛ دکتر مهدی پزشکان؛ و ناظم مدرسه به نام وهاجی یاد کرد (همانجا). 
در سال 1336 ق، هنگامی که میرزا‌ احمد خان نصیر‌الدوله بَدِر وزیر معارف شد، این وزارتخانه اقدام به تأسیس 40 مدرسۀ ابتدایی دولتی کرد و برای این منظور، اسباب و اثاثیۀ 10 مدرسۀ ملی را خریداری نمود. مدرسۀ اشراف یکی از این مدارس بود و همۀ اثاثیۀ آن به مبلغ 147‘2 قران خریداری شد و ازآن‌پس به‌صورت مدرسۀ ابتدایی دولتی درآمد؛ اما بااین‌حال، مدیریت مدرسه را همچنان شیخ‌ محمد‌حسین بر ‌عهده داشت. مدرسه در نخستین دورۀ دولتی، دارای 60 دانش‌آموز بود (یغمایی، 179-180) و همچنین کلاسهای آموزش اکابر نیز در مدرسه برپا می‌شد («راپرت ... »، 113-114). 
 

مآخذ

آفتـاب، تهران، 1330 ق؛ ادب، تهران، 1324 ق، شم‍ 180؛ تاره، مسعود، «آیین‌نامه‌ها و نظام‌نامه‌‌‌های آموزشی مدارس ملی پیش از انقلاب مشروطه»، پیام بهارستان، تهران، 1394 ش، شم‍ 5؛ خشایار وزیری، فخری، کارنامۀ زنان مشهور ایران، تهران، 1352 ش؛ «راپرت امتحانات نهایی مدارس طهران»، تعلیم‌وتربیت، تهران، 1306 ش، شم‍ 25؛ عدل، مصطفى، راپرت سالیانه در باب معارف و تعلیمات عمومی 1328- 1329 ق، تهران، 1329 ق؛ کوثری، علی‌اکبر، گفت‌وگو ... ، به کوشش مرتضێ رسولی‌پور، تهران، 1393 ش؛ نقشۀ مـدارس تهران، تهران، 1304 ش، شم‍ 8؛ یغمـایی، اقبال، وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران، تهران، 1375 ش. 

مسعود تاره