اشتری

اشتری \aštarī\، علی، از شاعران غزل‌سرا. 
وی در 1301 ش/ 1922 م، در خانواده‌ای اهل شعر، ادب و هنر زاده شد. پدرش، میرزا احمد خان اشتری، مردی فاضل و زادۀ جوشقان، از توابع کاشان، بود. وی در نقاشی دستی داشت و از شاگردان کمال‌الملک بود و شعر نیز می‌سرود و «یکتا» تخلص می‌کرد. او افزون‌بر سمتهای مهمی مانند استانداری گیلان، معاونت دادگستری و کفالت شهرداری تهران، عضو فرهنگستان زبان فارسی، و از پایه‌گذاران مجلۀ ارمغان بود و در طی 22 سال انتشار این نشریه، از هرگونه کمک مادی و معنوی دریغ نداشت (نک‍ : شفق، 1/ 67؛ مدرسی، 173). 
علی اشتری که فرزند چهارم میرزا احمد بود، نزد پدرْ فنون ادب را آموخت و تحصیلات خود را در مدرسۀ «شرف» به پایان رساند. او از نوجوانی، شعر می‌سرود و «فرهاد» تخلص می‌کرد. علی اشتری از همان دورۀ نوجوانی، عضو انجمن ادبی «حکیم نظامی» شد (نک‍ : همو، 174؛ باقری، 14). وی با موسیقی‌دانان و شاعران، دوستی و مصاحبت داشت و در انجمن ادبی ایران که در خانۀ محمدعلی ناصح برگزار می‌شد، حضور می‌یافت و نیز با شاعران پیشکسوت، مانند رهی معیری، ابوالحسن ورزی، امیری فیروزکوهی و همچنین با تنی چند از هم‌نسلان خود مانند مهرداد اوستا، بیژن ترقی، مشفق کاشانی و بهادر یگانه، دوستی و مراوده داشت. او که به تحصیلات دانشگاهی علاقه‌ای نداشت، پس از اخذ دیپلم، در ادارۀ برق مشغول به‌کار شد؛ دو بار ازدواج کرد و در هر دو بار، زندگی مشترکش با شکست مواجه شد (همو، 15؛ شفق، 1/ 68). در نشریات ادبی معاصر همچون ارمغان و اخگر رباعیات و غزلیات بسیاری از وی منتشر شده است. او به سبک شاعران دورۀ بازگشت، شعر می‌سرود و از شاعران خوش‌طبع این سبک به شمار می‌رود (شمیسا، 191). 
اشتری نخستین مجموعه از سروده‌هایش را در 1324 ش، با نام ستارۀ سحری در تهران منتشر کرد (باقری، همانجا). آنچه امروزه از علی اشتری (فرهاد) در اختیار ما ست، دیوانی کم‌حجم است که حاصل عمر کوتاه او ست. از زوایای پنهان شعر او می‌توان دریافت که مجموعۀ تمایلات فردی، تربیت و پرورش خانوادگی و جامعه، او را به‌سوی انزواطلبی و درون‌گرایی سوق داده است؛ به‌طوری که زیستن در فضای اجتماعی ـ سیاسی سالهای 1320 ش به بعد هم نتوانسته از او شاعری اجتماعی بسازد. بنابراین، از تنوع قالبها و افقهای تازه که در شعرهای اجتماعی آن دوره معمول است، در شعر او اثری نمی‌یابیم. 
روحیۀ درون‌گرای اشتری، باعث شد که او به قالب غزل علاقۀ بیشتری نشان دهد. در غزلهای او نوعی حزن و اندوه وجود دارد که این وضعیت هیچ‌گاه از محتوای شعر او جدا نیست. جدا از شکستهای فردی، در زندگی خصوصی او، این غم آنگاه که شکلی فلسفی به خود می‌گیرد، به نوعی دم غنیمتیِ خیام‌وار می‌انجامد که یکی از تفاوتهای غزل او با همگنانش محسوب می‌شود. بیشتر غزلهای او غزلهایی کوتاه‌اند؛ در دیوان او به‌جز چند استثنا، غزلها در 7 بیت و یا حتى کمتر است (نک‍ : همو، جم‍‌ ). 
اشتری در غزلهایش از عناصر و عوامل غزل سنتی سود جسته، و حس و عاطفۀ فردی خود را در اثر دمیده است و ازآنجایی‌که به موسیقی ایرانی علاقۀ خاصی داشت (همو، 25)، شاید بتوان حدس زد که یکی از علتهای پایبندی او در شعر به سنتهای پیشین، همین دل‌بستگی او به موسیقی ایرانی بوده است، که اوج این علاقه را می‌توان در دو غزل از سروده‌های او با یاد هنرمندانی چون داریوش رفیعی و ابوالحسن صبا مشاهده کرد (اشتری، 48-50). از اشتری غزلهایی نیز به‌صورت آواز و گاه دکلمه در برنامۀ «گلها» اجرا شده است (باقری، 26). 
معروف‌ترین غزلهای علی اشتری بخشی از سنت غزل فارسی محسوب می‌شود؛ لذا همواره مورد توجه پژوهشگران و گردآورندگان غزل معاصر بوده است و در بسیاری از این مجموعه‌ها نمونه‌هایی از غزلهای او دیده می‌شود (نک‍ : انجـوی، 124؛ صبـور، 491؛ عظیمـی، غزل ... ، 21، از پنجره‌ها ... ، 441؛ مظفری، 148- 149، 314). 
اشتری در 11 دی 1340 در 39سالگی چشم از جهان فروبست (شفق، همانجا). پس از مرگ وی، مجموعه اشعاری از او با همت بهادر یگانه و بیژن ترقی در 1344 ش، توسط کتاب‌فروشی خیام به طبع رسید و گزیده‌ای از اشعار او در 1390 ش، توسط ساعد باقری و سهیل محمودی در مجموعۀ صد سال شعر فارسی منتشر شد که قابل توجه است. 

مآخذ

اشتری، علی، دیوان، تهران، 1366 ش؛ انجوی شیرازی، ابوالقاسم، سفینۀ غزل، تهران، 1336 ش؛ باقری، ساعد و سهیل محمودی، پروانه در مشت، تهران، 1390 ش؛ شفق، مجید، شاعران تهران، تهران، 1377 ش؛ شمیسا، سیروس، سیر غزل در شعر فارسی، تهران، 1362 ش؛ صبور، داریوش، بر کران بی‌کران، تهران، 1378 ش؛ عظیمی، محمد، از پنجره‌های زندگانی، تهران، 1369 ش؛ همو، غزل معاصر ایران، تهران، 1349 ش؛ مدرسی چهاردهی، مرتضى، «احمد اشتری متخلص به یکتا»، ارمغان، تهران، 1366 ش، شم‍ 4؛ مظفری ساوجی، مهدی، شهد اما شوکران، تهران، 1383 ش. 

مریم کوچک شلمانی