اسلام آباد ـ والفجر

اسلام‌آباد ـ والفجر \eslām-ābād-val-fajr\، محله‌ای واقع در جنوب شرقی تهران، منطقۀ 15 شهرداری. 
محلۀ اسلام‌آباد ـ والفجر با وسعتی در حدود 5/ 208 هکتار در غرب منطقۀ 15 جای دارد و از شمال به خیابان 35متری اردیبهشت، خیابان شهید زارعی و محلۀ افسریۀ جنوبی؛ از جنوب به شهرک مسعودیه، خیابان شهید دستغیب، خیابان فلسطین و خیابان مرادپور؛ از شرق به پادگان نیروی هوایی و ارتفاعات مسگرآباد؛ و از غرب به بزرگراه بسیج مستضعفین و محلۀ ابوذر محدود می‌شود. 
این محله درواقع متشکل از دو محلۀ اسلام‌آباد و والفجر است که به‌دلیل کوچک‌بودن این دو محله، در 1380 ش، درهم ادغام، و ازلحاظ تقسیمات اداری شهرداری تهران به یک محلۀ بزرگ‌تر بدل شدند. اراضی محلۀ اسلام‌آباد، پیش از انقلاب اسلامی، شاه‌آباد شرق خوانده می‌شد و از مبادی ورودی شرق تهران به شمار می‌رفت. زمینهای شاه‌آباد شرق از شمال به بلوار قصر فیروزه، از جنوب به اراضی انبار چای و مسعودیه، از شرق به بلوار قائم کنونی، و از غرب نیز به بزرگراه افسریه (بسیج مستضعفین کنونی) محدود بود. این اراضی در محدودۀ طرح 25ساله قرار داشت، اما بااین‌حال ساخت‌‌وسازهای پراکنده‌ای به‌صورت غیرمجاز از سالهای پایانی دهۀ 1340 ش بدین‌سو، در آن صورت گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی این ساخت‌و‌سازها با شتاب زیادی رو به فزونی نهاد تاجایی‌که اسلام‌آباد به یکی از پرتراکم‌ترین محله‌های جنوب شرق تهران بدل شد. 
بیشتر زمینهای این محله متعلق به دو شخص با نامهای شاه‌باغی و ارجمندی بوده است که پس از پیروزی انقلاب، زمینهای خود را به قطعات کوچک تفکیک کرده، به فروش رساندند. پیشینۀ ساخت‌‌و‌ساز در محلۀ والفجر به سالهای آغازین دهۀ 1360 ش، بازمی‌گردد. در آن سالها با واگذاری زمین در قطعات 140متری به متقاضیان، کار ساخت‌‌وساز در اراضی آن آغاز شد. این محله شامل 5 بلوک با نامهای A, B, C, D, E است و در ساخت آن سعی بر آن بوده است تا اصول شهرسازی نوین رعایت شود. ازاین‌‌رو، محلۀ والفجر دارای خیابان‌بندیهای هندسی و خیابانهای عریض، و ازلحاظ سرانۀ فضای سبز دارای وضعیتی نسبتاً مناسب است. از سالهای میانی دهۀ 1380 ش، شهرداری منطقۀ 15، بخش جنوبی محلۀ اسلام‌آباد ـ والفجر را در شمار بافت فرسوده اعلام نمود و تسهیلاتی برای نوسازی آن ازجمله تسریع در صدور جواز ساخت، و پرداخت وام کم‌بهره در نظر گرفت. 
محلـۀ اسلام‌آبـاد ـ والفجر ازلحاظ امکانـات رفـاهی دارای 4 بوستان به نامهای والفجر، ظفر، ولایت و نرگس بـا مجمـوع 021/ 356 مـ2 فضـای سبـز؛ یک ورزشگـاه چندمنظوره، یک سـالن ورزشـی، یک سـالن فرهنگی ـ ورزشی، و یک باشگاه ورزشی؛ 3 مسجد، دو حسینیه و یک تکیه؛ یک درمانگاه و یک داروخانه؛ ایستگاه آتش‌نشانی؛ یک کتابخانۀ شبانه‌روزی عمومی و مراکز متعدد آموزشی از سطح ابتدایی تا پایان دورۀ متوسطه است. 
بیشتر این امکانات رفاهی به‌ویژه فضای سبز موجود در محله، در شهرک والفجر قرار گرفته است و محلۀ اسلام‌آباد به‌سبب واگذاری بدون برنامه‌ریزی زمین، ازلحاظ سرانۀ فضای سبز و فضای فرهنگی بسیار فقیر است. 
در مورد مسائل و مشکلات محله به‌ویژه اسلام‌آباد از دیدگاه شهری، فرهنگی و اجتماعی می‌توان این موارد را برشمرد: تراکم بالای جمعیتی و تراکم بالای ساختمان؛ وجود بافت فرسوده از نوع اول در قسمت جنوبی محله و ساختمانهای غیرمقاوم؛ کمبود تسهیلات و خدمات شهری متناسب با جمعیت ازجمله فضای سبز و امکانات فرهنگی؛ عدم تعادل در توزیع کاربریها؛ کمبود سرانه‌ها؛ و در نهایت، کمبود فضای باز خصوصی و عمومی. 

مآخذ

ادارۀ مطالعات اجتماعی و فرهنگی منطقۀ 15 شهرداری تهران؛ عبدالمنافی، حسین (دبیر محله)، گفت‌وگو با مؤلف؛ «محلۀ اسلام‌آباد منطقۀ 15 شهرداری تهران»، فرهنگی (مل‍‌ )؛ نقشۀ راهنمای منطقۀ 15 تهران، گیتاشناسی، تهران، شم‍ 315؛ نیز: 

Farhangi, www.farhangi.tehran.ir.
محسن سلیمانی