استاد شعبان معمار، کوچه

استاد شعبان معمار، کوچه \kūče-ye ostād šaʾbān- e meʾmār\، کوچه‌ای واقع در جنوب محلۀ سنگلج، در تهران عهد ناصری. 
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از تهران، که در 1309 ق/ 1892 م، به چاپ رسیده است، کوچۀ استاد شعبان معمار بـا جهتی شرقـی ـ غـربی در جـانب شرقی بـاغ جنـاب معیرالممالک واقع شده که از غرب به کوچۀ قنات‌آباد و از شرق به کوچه‌های نو محدود است (نک‍ : اطلس ... ، 84). 
در «نقشۀ برزین» از تهران، که در 1268 ق/ 1852 م به چاپ رسیده است، نشانی از این کوچه نیست و محدوده‌اش را زمینهای بایری در بر گرفته که در قسمت غربی دروازۀ محمدیه و جنوب غربی مسجد امامزاده نصرالدین (بقعۀ امامزاده سید نصرالدین) واقع است (نک‍ : همـان، 32). در «نقشۀ کرشیش» از تهران، که در 1275 ق/ 1859 م به چاپ رسیده، نیز از محدودۀ کوچۀ استاد شعبان معمار نشانی نیست، اما با تطبیق محدوده‌ای که نجم‌الدوله در نقشۀ ترسیمی‌اش برای این کوچه مشخص کرده است، می‌توان نتیجه گرفت که در «نقشۀ کرشیش»، این کوچه بعدها در محدودۀ جنوبی محلۀ باغ خسرو خان و جانب شرقی باغ معیرالممالک شکل گرفته است. افزون‌برآن، با تطبیق محل حصار شاه‌تهماسبی در نقشه‌های کرشیش و نجم‌الدوله، و همچنین کوچه‌های واقع در محلۀ باغ خسرو خان معلوم می‌شود که کرشیش در ترسیم خود از آن محدوده، به‌ویژه محدودۀ حصار، دقت چندانی نداشته است؛ چراکه کوچه‌های باغ خسرو خان از «نقشۀ نجم‌الدوله»، واقع در ضلع شمال شرقی باغ جناب معیرالممالک، تا محل سابق حصار شاه‌تهماسبی، که در «نقشۀ نجم‌الدوله»، به خیابان باغ معیرالممالک بدل گشته، فاصلۀ بیشتری دارد. بنابر این نقشه، کوچۀ قنات‌آباد که از ابتدای خیابان باغ معیرالممالک (مولوی کنونی) و مقابل سربازخانۀ دروازه‌نو آغاز شده و به سمت شمال امتداد می‌یابد و کوچۀ استاد شعبان معمار نیز از سمت غرب به آن محدود است، درواقع، در محدودۀ جنوبی کوچه‌های باغ خسرو خان واقع شده است. این در حالی است که در «نقشۀ کرشیش»، محلۀ باغ خسرو خان و کوچه‌های واقع در آن تقریباً با همان آرایش ترسیم‌شده در «نقشۀ نجم‌الدوله» و در مجاورت حصار شاه‌تهماسبی نشان داده شده است (نک‍ : همان، 49، 84). 
نام این کوچه برگرفته از نام استاد شعبان معمار‌باشی، از معماران نامی عهد قاجار است. عمارت مسعودیه (ه‍ م)، متعلق به مسعود میرزا ظل‌السلطان، از ساخته‌های او ست. این عمارت اعیانی در زمینی به وسعت حدود 000‘4 مـ2 بنا شده، و مرکب از بیرونی (دیوان‌خانه)، اندرونی و دیگر ملحقات است (قبادیان، 68؛ بانی، 125). بنابر آمارنامۀ 1317 ق/ 1899 م، کوچۀ استاد شعبان معمار در پاتوق نایب محمدعلی و در گذر مشهدی یوسف پلیس در محلۀ سنگلج قرار داشته است. در «نقشۀ نجم‌الدوله» خانه‌ای نیز به نام «خانۀ حاجی شعبان معمار» در فاصله‌ای دورتر از این کوچه، در حوالی محلۀ دروازه‌نو، در جنوب خیابان باغ معیرالممالک و شرق خیابان دروازۀ خانی‌آباد جانمایی شده است ( آمار ... ، 459؛ اطلس، 85، 90). 
امروزه کوچۀ استاد شعبان معمار با نام کوچۀ غلامیان، در محلۀ قنات‌آباد سابق، خیابان شاه‌حسینی برجا ست (نقشه ... ).

مآخذ

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه، تهران، 1368 ش؛ اطلس تهران قدیم؛ بانی مسعود، امیر، معماری معاصر ایران، تهران، 1391 ش؛ قبادیان، وحید، سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، تهران، 1394 ش؛ نقشۀ تهران.

فهیمه خسروی آدینه‌وند