ارکستر فیلارمونیک تهران

ارکستر فیلارمونیک تهران \orkestr-e fīlarmonīk-e tehrān\، از مهم‌ترین مراکز موسیقی در ایران که در حدود 50 سال، از 1332 تا اوایل دهۀ 1380 ش، به فعالیت پرداخت. 
پیشینۀ تشکیل ارکستر فیلارمونیک تهران به سالهای پس از برپایی انجمن فیلارمونیک تهران بازمی‌گردد. در سالهای پس از اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در شهریور 1320/ سپتامبر 1941، به‌تدریج آمدوشد خارجیان به ایران رو به فزونی نهاد و هرازچندگاهی موسیقی‌دانانی از اروپا به ایران می‌آمدند و مقامات خارجی و سفارتخانه‌ها، کنسرتهایی ترتیب می‌دادند که برخی از ایرانیان نیز به آن کنسرتها دعوت می‌شدند. در همین سالها به‌تدریج دانشجویان اعزامی که برای تحصیلات دانشگاهی به کشورهای اروپایی رفته بودند، به ایران بازمی‌گشتند و چون در سالهای اقامت خود در اروپا با موسیقی غربی آشنایی پیدا کرده بودند، برخی از آنها که دوستدار موسیقی سمفونیک و همچنین موسیقی علمیِ غربی بودند، گرد هم می‌آمدند و در جلساتی دوستانه به صفحه‌های موسیقی غربی گوش می‌دادند و جوانان دیگر را نیز با این سبک موسیقی آشنا می‌کردند. به‌مرور در میان این جوانانِ دوستدار موسیقی سمفونیک غربی، اندیشۀ برپایی انجمنی برای ترویج این سبک از موسیقی در ایران پدید آمد. سرانجام در دوم مهر 1325، شماری از علاقه‌مندان موسیقی سمفونیک به نامهای توران خوتسیف، پرویز محمود، عبدالرضا نائینی و مسعود روحانی، دربارۀ ضرورت تأسیس انجمن دوستداران موسیقی سمفونیک و راهکارهای آن به گفت‌وگو پرداختند. در این جلسه مقرر شد تا جلسه‌ای دیگر در 17 مهر همان سال در محل هنرستان موسیقی با دعوت افرادی چون دکتر معاون، حسینعلی قراگزلو، دکتر مشار، احمد مصدق، دکتر منوچهریان، جمشید فرمانفرماییان، رضا جرجانی، عزیز بکلو، اونانیان و حسن رضوی تشکیل شود و اساسنامۀ انجمن تصویب، و هیئت مدیرۀ آن تعیین گردد و انجمن به ثبت برسد. 
فؤاد روحانی طرح اساسنامۀ انجمن را تهیه، و رونوشت آن را پیش از برگزاری جلسۀ 17 مهر به‌همراه رونوشت صورت مذاکرات جلسۀ 2 مهر به هریک از مدعوین ارسال کرد (آریان‌پور، 105-106). اما اقدامات نخستین انجمن به جایی نرسید و برخی از مؤسسین گاهی کنار یکدیگر جمع می‌شدند و اوقات خود را به گوش‌دادن صفحه‌های موسیقی غربی می‌گذراندند؛ تا آنکه در 1332 ش، هیئت مؤسسین انجمن در باشگاه نفت جلسه‌ای تشکیل دادند و با تعیین هیئت مدیره‌ای بدین‌شرح: عبدالرضا نائینی (رئیس)، فؤاد روحانی (دبیر) و ابراهیم کاشانی (صندوقدار)، اساسنامۀ انجمن فیلارمونیک تهران را به تصویب رساندند. 
اهداف این انجمن در اساسنامه بدین‌گونه بود: ترویج موسیقی علمی، تشویق و راهنمایی دوستداران این هنر به فراگیری آلات موسیقی، تشکیل کنسرت و مجالس استماع صفحه‌های موسیقی و نیز سخنرانی در باب جنبه‌های فنی، تاریخی و فلسفی موسیقی و همچنین تأسیس کتابخانه و انتشار مجله. 
پس از تأسیس انجمن فیلارمونیک تهران، جلسات انجمن هر دو هفته یک‌بار روزهای دوشنبه در تالار هنرستان تشکیل می‌شد و درحدود 80 عضو انجمن، به صفحه‌های موسیقی همراه با تفسیر و اجرای برنامۀ هنرجویان هنرستان موسیقی گوش می‌دادند. به‌تدریج انجمن با وابستگان فرهنگی کشورهای خارجی در ایران تماس گرفت و با راهنمایی آنان برای هنرمندانی که در ایران برای مدتی حتى کوتاه اقامت داشتند، کنسرتهایی ترتیب داد. محل برگزاری این کنسرتها ابتدا سالن انجمن روابط فرهنگی ایران و فرانسه، و بعدها تالار فرهنگ بود. چون اعضای انجمن از برنامه‌های خارجی استقبال می‌کردند، هیئت مدیرۀ انجمن به‌ناچار با هنرمندان و شرکتهای هنری وارد مکاتبه شد و به‌تدریج بسیاری از موسیقی‌دانان غربی راهی ایران شدند. یکی از نخستین هنرمندان خارجی که به دعوت انجمن فیلارمونیک به تهران آمد، پیانونواز فرانسوی، میشلن استر مایر بود که در اردیبهشت 1333، دو کنسرت در سالن انجمن فرهنگی ایران و فرانسه اجرا کرد. همچنین در روزهای 19، 24 و 29 خرداد 1333 کلاوس ولترس، پیانونواز سویسی، 3 رسیتال پیانو برای اعضای انجمن فیلارمونیک، در تالار فرهنگ برگزار نمود. از مهر 1333 جلسه‌های انجمن هر 15 روز یک‌بار در تالار فارابی ادارۀ کل هنرهای زیبا تشکیل می‌شد و به‌تدریج بر شمار اعضای انجمن افزوده می‌شد (همو، 108). 
در سال 1334 ش، امیراشرف آریان‌پور در کنار شغل اصلی‌اش (دبیر انجمن هنرهای جوانان و سرپرست برنامه‌های هنری هنرستان عالی موسیقی) به دعوت هیئت مدیرۀ انجمن، همکاری خود را با انجمن فیلارمونیک تهران آغاز کرد. نخستین اقدام وی، دعوت از هنرمندان ایرانی و هنرآموزان هنرستان عالی موسیقی بود. 
در روز جمعه 19 آبان سال 1334 ش، مجمع عمومی سالیانۀ انجمن فیلارمونیک با حضور اعضای انجمن در باشگاه دانشگاه تشکیل شد. ابتدا عبدالرضا نائینی مدیرعامل انجمن صحبت کرد. سپس فؤاد روحانی گزارش فعالیتهای سال گذشته و برنامه‌های سال آینده را به اطلاع اعضای انجمن رساند. پس از آن، برای تجدید انتخاب هیئت مدیرۀ انجمن رأی‌گیری شد و عبدالرضا نائینی، فؤاد روحانی و ابراهیم کاشانی، به‌ترتیب به سمت رئیس، دبیر و صندوقدار انجمن انتخاب شدند. 
در سال 1335 ش، انجمن با برگزاری کنسرتهای لوئی کنتنر و کوارتت «ولاخ» دوران اوج و شکوفایی خود را آغاز کرد (آریان‌پور، 113). در فروردین همان سال بارباراهس بوکوفسکا، برندۀ اول کنکور شوپن، چند کنسرت در تهران اجرا نمود و هم‌زمان با ورود او به ایران، فاخره صبا از طرف انجمن فیلارمونیک برای اجرای 5 رسیتال آواز روانۀ کشور لهستان شد. پس از آن، به دعوت انجمن فیلارمونیک تهران گروهها و سولیستهای ارزنده‌ای برای اجرای کنسرت به ایران آمدند ( اسنادی ... ، 2/ 595-596). 
در کنار هنرمندان خارجی، انجمن فیلارمونیک به‌طور مرتب کنسرتهایی برای هنرمندان ایرانی ترتیب می‌داد و همچنین در کنار برنامه‌های موسیقی، گاهی نمایشهایی برای اعضای انجمن در تالار فرهنگ ترتیب داده می‌شد که می‌توان به خانۀ عروسک اثر ایبسن، طبقۀ ششم، تراموایی به نام هوس و اتللو اشاره کرد (آریان‌پور، 115). 
از پاییز سال 1335 ش، برنامه‌های انجمن فیلارمونیک هفتگی شد و افزون‌بر کنسرتهای فوق‌العاده، روزهای یکشنبۀ هر هفته اعضای انجمن به تالار فرهنگ دعوت می‌شدند. از همان زمان به تقاضای انجمن فیلارمونیک و تصویب ادارۀ رادیو، یک برنامۀ هفتگی 45دقیقه‌ای را برعهدۀ انجمن گذاشتند که مسئولیت ضبط آن با امیراشرف آریان‌پور بود. در برخی مواقع نیز برنامه‌ها به‌صورت زنده اجرا می‌شد (همو، 116). کارهای اداری انجمن نیز برعهدۀ حسن آذین‌فر، و بعدها محمد طاهری، و چاپ و تنظیم برنامۀ کنسرت و شرح توضیحات آثار آهنگ‌سازان برعهدۀ ژوزف ادوارد بود (همو، 117). 
در سال 1344 ش، اساسنامه‌ای جدید برای انجمن فیلارمونیک تهران تنظیم شد؛ برخی از ماده‌های این اساسنامه بدین‌شرح است: 
1. اقامتگاه قانونی انجمن، تهران، چهارراه یوسف‌آباد، شمارۀ 27 است. 
2. هدف انجمن به‌هیچ‌وجه استفادۀ مادی نیست و تمام عوایدی که از راه وصول حق عضویت، یا تنظیم کنسرتها و جز اینها به دست می‌آید، طبق تصمیم هیئت مدیره به مصرف هدفهای مذکور در مادۀ 3 برسد. 
3. ارکان انجمن عبارت است از: مجمع عمومی، هیئت مدیره و ناظرها، که به‌هیچ‌وجه حقوق یا پاداش دریافت نخواهند کرد و باید مانند سایر اعضا حق عضویت خود را پرداخت نمایند. 
دو سال بعد، در آبان 1346 ش، به‌دلیل نگاه نقادانۀ برخی از هنرمندان و مقالاتی که دربارۀ فعالیت این انجمن نگاشته شده بود و همچنین با گشایش تالار رودکی، انجمن فیلارمونیک تهران نقش اول را از دست داد و از آن به‌بعد هنرمندان معروف خارجی به‌جای انجمن، برنامه‌های خود را در تالار رودکی اجرا می‌کردند (برای آگاهی از مهم‌ترین برنامه‌های انجمن فیلارمونیک تهران میان سالهای 1340-1346 ش، نک‍ : همو، 121-122). 
به‌طورکلی میان سالهای 1341-1356 ش، فعالیتهای ارکستر فیلارمونیک تهران به رهبری حشمت سنجری انجام می‌شد. در طی این سالها تا پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، انجمن فیلارمونیک تهران بیش از 200‘1 عضو داشت و بیش از 900 کنسرت در دیگر شهرهای ایران اجرا کرده بود. از موسیقی‌دانان و نوازندگان و سولیستهای پرآوازۀ جهان که در آن سالها با ارکستر فیلارمونیک تهران به اجرای کنسرت پرداخته‌اند، می‌توان از یهودا منوهین، زوبین مهتا، آیزاک استرن و هربرت فون کارایان نام برد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انجمن فیلارمونیک تهران تعطیل شد؛ تاآنکه در 1373 ش، با تلاشهای عبدالحسین مستوفی بار دیگر فعالیت خود را آغاز کرد و در 1379 ش، ارکستر فیلارمونیک با هدف ایجاد محیطی کارآفرین و کارآمد برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های نوازندگی در هنرستانهای موسیقی و مراکز آموزش عالی موسیقی، به مدیریت هنری و رهبری ارکستر شریف لطفی و مدیریت اداری فریده ثمربخش و سرپرستی مجید کیانی، زیر نظر انجمن مذکور، تشکیل گردید (جوادی، 1094). اما پس از چندی، ارکستر فیلارمونیک تهران به‌سبب نداشتن پشتیبانیهای مالی لازم در 1380 ش، تعطیل شد. 

مآخذ

آریان‌‌‌پور، امیراشرف، موسیقی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب جمهوری اسلامی، تهران، 1393 ش؛ اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران (1300-1357 ش)، معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، تهران، 1379 ش؛ جوادی، غلامرضا، موسیقی ایران از آغاز تا امروز، تهران، 1380 ش. 

سارا طباطبایی