آلیانس فرانسه، مدرسه

مدرسۀ آلیانس به‌تدریج رقبایی پیدا می‌کرد. در 1326 ق/ 1908 م، هنگامی که مدرسۀ آلمانی با 12هزار تومان کمک دولت ایران تأسیس شد، مدرسۀ آلیانس با بیش از 165 دانش‌آموز، بالغ بر 6هزار فرانک بدهی و کسری بودجه داشت (ناطق، همان، 112-113). غفاری اشاره می‌کند که مدرسۀ آلیانس برای مقابله با رقبا تغییراتی را در ادارۀ مدرسه انجام داد (همانجا). باوجوداین، دانش‌آموزان مدرسه همچنان زیاد می‌شدند. مدرسۀ آلیانس در 1326 ق، با داشتن 185 دانش‌آموز، بار دیگر از کمک‌هزینۀ دولت فرانسه بهره‌مند شد و حتى در 1327 ق، قصد داشت آموزگار جدیدی از فرانسه استخدام کند (ناطق، همان، 113). 
مدرسه به‌زودی ابزارهای لازم برای آموزش فیزیک و شیمی را تهیه کرد و شمار دانش‌آموزان تا پیش از جنگ جهانی اول به 215 تن ‌رسید (سلطانیان، 67). برنامۀ درسی در 1328 ق/ 1910 م، عبارت بود از مشق، ترجمه، زبان فارسی، عربی، دستور زبان فرانسوی، حساب، تاریخ عمومی، جغرافی، دروس‌الاشیاء، موسیقی، دفترداری، فیزیک مقدماتی، هندسه، جبر و مقابلۀ مقدماتی، شیمی، تاریخ طبیعی، حفظ‌الصحه، نقاشی و جغرافیای ایران. مسیو سوگون، رئیس جدید انجمن آلیانس، مسیو روآک، مسیو لانس، مسیو ریشارخان و مسیو کومیولت نیز گاه در کلاس عالی آلیانس تدریس می‌کردند. دولت ایران سالانه 200 تومان و دولت فرانسه نیز 000‘1 فرانک به مدرسه کمک می‌کرد. مخارج ماهیانۀ مدرسه 350 تومان، و عایدات مدرسه در ماه 300 تومان بود. شهریۀ شاگردان در کلاس عالی 2 تومان و کلاس متوسطه و مقدماتی 16 قران تعیین شده بود ( ایران‌نو، 3؛ آذری، 11). 
در سال 1329 ق/ 1911 م، مدرسۀ آلیانس با انتشار آگهی اعلام کرد، تاکنون 52 تن از دانش‌آموزان این مدرسه دیپلمه شده‌اند و مدرک پایان تحصیلات ابتدایی را به تأیید دولت فرانسه دریافت کرده‌اند (مجلس، 1). در 1330 ق، خبری منتشر شد که کمک‌هزینۀ سالانۀ دولت ایران به مدرسۀ آلیانس از 200 تومان به 000‘1 تومان افزایش یافت ( آفتاب، 2)، اما این خبر صحت نداشت (ﻧﻜ : ادامۀ مقاله). 
تا آغاز جنگ جهانی اول (1332 ق/ 1914 م)، مدرسۀ آلیانس از 3هزار دانش‌آموز برای آموزش زبان فرانسوی ثبت‌نام کرده بود (ناطق، همان، 114). 
در جریان قحطی (1296-1297 ش)، در تهران، مدرسۀ آلیانس نیز به کمک قحطی‌زدگان می‌آمد. گلشاییان می‌نویسد که مدرسۀ آلیانس در این زمان در یک خانۀ اجاره‌ای متعلق به حکیم‌الملک در کنار «واگن‌خانه» در خیابان اکباتان قرار داشت و در آنجا صبحها فرانسوی و عصرها فارسی تدریس می‌شد. احمد هدایتی معلم درس فارسی و عربی بود. او بعدها قاضی دیوان کشور شد (1/ 31-32). 
از سال 1302 ش/ 1923 م، ویزیوز جای خود را به سیلوستر داد که از پاریس برای مدیریت مدرسه مأمور شده بود («گزارش ... »، 214، «امتحانات ... »، 129). در همین ایام، مدرسۀ آلیانس دورۀ آموزش متوسطه را هم، به دورۀ مدرسه افزود. در 1303 ش، مدرسۀ آلیانس 155 دانش‌آموز و 13 معلم داشت. در 1305 ش، از 8 دانش‌آموز داوطلبِ امتحانات دورۀ اول متوسطه، تنها یک تن قبول شد (همانجا، نیز 135). 
بنا به گزارشی که دربارۀ وضع آموزشی و اداری مدرسۀ آلیانس در 12 مهر 1306 تنظیم شده است، مدرسه هر سال تعدادی دانش‌آموز را برای دریافت مدرک تحصیلات ابتدایی کشور فرانسه آماده می‌کرد. در این سال 6 تن این مدرک را دریافت کرده بودند. در مدرسۀ آلیانس کلاسهای ابتدایی وجود نداشت و در مدرسه افزون‌بر تدریس زبان فرانسوی، همۀ مواد درسی ــ مطابق برنـامۀ دیگر مدارس ــ به زبـان فارسی تدریس می‌شد. بیشتر دانش‌آموزان مدرسه مسلمان بودند و درس شرعیات در مدرسه تدریس می‌شد. مدرسه به‌هیچ‌وجه جنبۀ مذهبی نداشت و تبلیغات مذهبی و غیراسلامی در آن صورت نمی‌گرفت. 
پیش از جنگ جهانی اول، مدرسه سالانه مبلغ 6هزار فرانک معادل با 200‘1 تومان از دولت فرانسه کمک مالی دریافت می‌کرد. در 1306 ش، با آنکه کمک‌هزینه به 15هزار فرانک افزایش یافته بود، به‌دلیل کاهش ارزش فرانک عملاً 600 تومان عاید مدرسه می‌شد. در 1304 ش، وزارت معارف کمک‌هزینۀ سالانۀ مدرسه را از 200 تومان به 250 تومان افزایش داد، هرچند این کمک‌هزینه عملاً به مدرسه پرداخت نشد؛ به‌طوری‌که مدیر مدرسه به‌ناچار از دریافت نیمی از حقوق خود صرف‌نظر کرد. 
مدرسه وظیفه داشت 50 دانش‌آموز به‌صورت مجانی قبول کند و به‌گفتۀ مفتش مدرسه، در سالهای گذشته دانش‌آموزان مجانی بیش از این تعداد بوده‌اند («گزارش»، 214-216). 
اطلاعات بیشتری از فعالیت مدرسۀ آلیانس پس از این تاریخ در دست نیست. در احصائیۀ مدارس تهران که در 1310-1311 ش، تنظیم شده است، نام مدرسۀ آلیانس در شمار مدارس خارجی تهران به ثبت نرسیده است. 

مآخذ

آذری شهرضایی، رضا، نگاهی به روابط فرهنگی ایران و فرانسه، تهران، 1382 ش؛ آفتـاب، تهـران، 1330 ش، شم‍ 28؛ آینـده، تهـران، 1372 ش، س 9، شم‍ 1-3؛ اطلـس تهـران قدیـم؛ «امتحانات نهایی مدارس طهران»، تعلیم‌و‌تربیت، تهران، 1305 ش، دورۀ اول، شم‍ 14- 15؛ اطـلاع، تهـران، 1322 ق، س 26، شم‍ ‍5؛ ایران‌نو، تهران، 1328 ق، س 1؛ تربیت، چ تصویری کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1377 ش؛ سلطانیان، ابوطالب، «کارکرد نهادهای آموزشی فرانسه در ایران از اوایل دورۀ قاجار تا جنگ جهانی اول»، پژوهشنامۀ تاریخ تمدن اسلامی، تهران، 1389 ش، س 43، شم‍ 1؛ غفاری، ابوالحسن، تـاریخ روابط ایران و فرانسه، تهران، 1368 ش؛ فروغی، محمدعلی، یادداشتهای روزانه، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1390 ش؛ فووریه، ژان‌باتیست، سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی، تهران، 1368 ش؛ «گزارش از وضع آموزشی و اداری مدرسۀ آلیانس تهران»، اسنادی از مدارس ایرانی در خارج و مدارس خارجی در ایران، به کوشش عیسى عبدی، تهران، 1381 ش؛ گلشاییان، عباسقلی، گذشته‌ها و اندیشه‌های زندگی یا خاطرات من، تهران، 1377 ش؛ مجلس، تهران، 1329 ق، س 5، شم‍ 5؛ نـاطق، هما، «تاریخچۀ یک نهاد فرنگی در ایران (آلیانس فرانسه)»، دبیره، پاریس، 1366 ش، شم‍ 1؛ همو، کارنامۀ فرهنگی فرنگی در ایران، 1837-1921 م، تهران، 1380 ش.

مسعود تاره