رویمر

رویْمِر، هانس روبرت (1915-1997 م / 1293-1376 ش)، اسلام‌شناس و ایران‌شناس نامدار آلمانی در سدۀ 20 م. برخی او را تنها به‌سبب مدیریت مؤسسۀ باستان‌شناسی آلمان در قاهره (نخستین مرکز بررسیهای شرقی آلمان)، باستان‌شناس دانسته‌اند.
رویمر در شهر تریر آلمان زاده شد و در شهرهای بُن، برلین و گوتینگن به مطالعات شرقی در سده‌های میانه پرداخت (بن، III / 239؛ افشار، نادره‌کاران، 1087؛ فرهنگ ... ،4 / 457- 458). او رسالۀ دکتری خود را در دانشگاه گو‌‌‌‌‌‌‌‌تینگن، زیر نظر والتر هینتس، ایران‌شناس برجسته، با عنوان «انحطاط ایران بعد از مرگ شاه اسماعیل سنگ‌دل (1577-1581)» نگاشت. افزون‌بر هینتس، وی زیر نظر ریشارد هارتمان، خاورشناس برجستۀ آلمانی، دانش آموخت (افشار، همانجا)، و در سایۀ مواجهه و زیست با مسلمانان، به‌ویژه در 3 خطۀ ایران، مصر و لبنان، شناختی درخور از جهان اسلام یافت (هویدی، 10).
شاگردان ممتاز و پرآوازۀ رویمر در مطالعات تاریخی (که برخی بعدها همکارش شدند) مانند عباس زریاب خویی، هانس مولر، هریبرت بوسه، اولریش هارمان، برت فراگنر، اریکا گلاسن و اُرسولا اوت قدرت علمی و جایگاه او را نشان می‌دهند (افشار، بیاض ... ، 406-411؛ فرهنگ، 4 / 458؛ هارمان، 1-7).
وی افزون‌بر سمت استادی در دانشگاه، بیشتر در دایرۀ تخصص اصلی‌اش، یعنی تاریخ ایران از روزگار تیموری تا صفوی (افشار، راهنما ... ، 51)، مسئولیتهایی دیگر چون مدیریت فرهنگستان ماینتس، رئیس مطالعات خاورشناسی دانشگاه فرایبورگ و عضویت در هیئت مؤسس کانون ایران‌شناسان آلمانی‌زبان را بر عهده داشت (شفا، 1 / 127، 146، 186، 194؛ افشار، «آرشیو ... »، 20-21؛ هارمان، 1-3؛ عقیقی، 2 / 479).

آثار

برخی از آثار و میراث مکتوب رویمر، افزون‌بر رسالۀ دکتری‌اش اینها ست:
1. ترجمه و شرح منشآت عبدالله مروارید به نام شرف‌نامه (با مقدمه‌ای مشروح در باب فن ترسل)، که با این اثر، گواهی صلاحیت تدریس در دانشگاه را گرفت (برای آگاهی از اهمیت و مشخصات کتاب‌شناسی، نک‍ : افشار، «شرف‌نامه ... »، 642-643؛ شوارتس، 212؛ کاظمی، 95). عنوان دقیق این پژوهش «ترسلات دولتی روزگار تیموریان، شرف‌نامۀ عبدالله مروارید به محک انتقاد» است.
2. ترجمۀ آلمانی ظفرنامۀ شامی، با همکاری مونیکا گرونکه (گلاسن، 182). این اثر که شرح وقایع تاریخی سالهای 804-806 ق / 1402-1404 م در پادشاهی امیر تیمور است، یادگار سالهای پایانی حیات او ست. 
3. چاپ عکسی کتاب شمس الحُسن (چ 1956 م) خواجه تاج‌السلمانی، که تاریخ فتوحات شاهرخ تیموری، با ترجمۀ آلمانی و تفسیر خود رویمر است (شفا، 1 / 483؛ «راهنما ... »، 193).
4. 5 مقالۀ تفصیلی از جلد ششم تاریخ ایران کیمبریج دربارۀ «آل‌جلایر، آل‌مظفر و سربه‌داران»، «تیمور در ایران»، «جانشینان تیمور»، «سلسله‌های ترکمانان» و «دورۀ صفوی». رویمر این پژوهش را در دورۀ بازنشستگی (1983 م بب‍‌ ) نگاشت. گفتنی است که او اثر یادشده را مفصل‌تر و با‌عنوان ایران در راه عصر جدید، تاریخ ایران از 1350- 1750 م به‌عنوان جلد چهلم «متون و تحقیقات بیروت» در 1989 م / 1368 ش چاپ کرد (گلاسن، همانجا). این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده است (تهران، 1380 ش). او دربارۀ انگیزۀ نگارش این اثر می‌نویسد: از مدتها پیش، مقدمات تحقیقی جامع دربارۀ اساس شکل‌گیری ایران کنونی را آماده کرده بودم، و از پیشنهاد ناشر تاریخ ایران کیمبریج، در باب تألیف تاریخ سیاسی ایران از زوال دولت ایلخانیان تا میانه‌های سدۀ 18 م، استقبال نمودم. در این پژوهش، تاآنجاکه ضروری می‌نمود، زمینه‌های علمی دین و فرهنگ را هم افزودم؛ ولی به‌سبب برخی تلخیصها، تصرفات و جا‌به‌جاییهایی که ناشر در ترجمۀ انگلیسی متن بدان افزود، بر آن شدم تا متن اصلی کتاب را با اصلاحات جدید و افزودن ضمائم، به‌صورت کتابی مستقل منتشر کنم (نک‍ : مقدمه بر ... ، 11-12).
5. ترجمه و نشر جزء نهم کتاب کنز الدرر و جامع الغرر / الدر الفاخر فی سیرة الملک الناصر از ابن‌آیبک دواداری، مورخ هم‌عصر ممالیک بحری مصر، که آن را در 1960 م، در دورۀ مدیریتش در مرکز باستان‌شناسی آلمان در قاهره به انجام رساند. این پژوهش در مجموعۀ بزرگ «مآخذ تاریخ مصر اسلامی» به طبع رسید (گلاسن، 179؛ افشار، نادره‌کاران، 1088).
6. کتاب «بابی ـ بهاییها» در 1912 م (شفا، 1 / 409).
7. مقالاتی با این عناوین: «اصفهان در اوایل عهد صفوی» (ص 143 بب‍‌ )؛ «قزلباشها، بنیان‌گذاران و قربانیان حکومت صفوی»، با ترجمۀ مجید جلیل‌وند (ص 11-27)؛ «شیخ صفی اردبیلی»؛ «دربارۀ اسناد مربوط به تاریخ روابط ایران و مصر در عصر اسلامی» ( فهرست ... ، 48؛ نیز نک‍ : 42).
رویمر در تدوین یادنامۀ پرویز ناتل خانلری نیز با ایرج افشار همکاری داشته است (افشار، مقدمه بر، 11-12؛ نادره‌کاران، 1090).

مآخذ

افشار، ایرج، بیاض سفر، تهران، 1354 ش؛ همو، راهنمای تحقیقات ایرانی، تهران، 1349 ش، شم‍ 2؛ همو، «شرف‌نامه، انشای مروارید»، مهر، تهران، 1331 ش، س 8، شم‍ 11؛ همو، مقدمه بر سخنواره (55 گفتار پژوهشی)، به کوشش همو و هانس روبرت رویمر، تهران، 1376 ش؛ همو، نادره‌کاران (سوک‌نامۀ ناموران فرهنگی و ادبی)، به کوشش محمود نیکویه، تهران، 1383 ش؛ رویمر، ه‍. ر.، «اصفهان در اوایل عهد صفوی»، اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هالود، ترجمۀ محمدتقی فرامرزی، تهران، 1385 ش، ج 1؛ همو، ایران درعصرجدید، تاریخ ایران از 1350- 1750 م، ترجمۀ آذر آهنچی، تهران، 1380 ش؛ همو، «قزلباشها، بنیان‌گذاران و قربانیان حکومت صفوی»، آینده، تهران، 1366 ش، س 13، شم‍ 1-3؛ شفا، شجاع‌الدین، جهان‌ ایران‌شناسی، تهران، ]1348 ش[؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1980 م؛ فرهنگ خاورشناسان، به کوشش پرویز مشکین‌نژاد، تهران، 1388 ش؛ فهرست عنوانها و مشخصات 000ʼ1 مقالۀ علمی و تحقیقی ... ، تهران، ]1351 ش[؛ گلاسن، اریکا، «به یاد هانس روبرت رویمر»، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، نامۀ فرهنگستان، تهران، 1376 ش، س 3، شم‍ 4؛ هویدی، احمد محمود، الاستشراق الالمانی، قاهره، 1420 ق / 2000 م؛ نیز:

Afshar, I., «Neuere Archivstudien in Iran. Übersicht und Bibliographie», Die Islamische Welt zwischen Mittelalter und Neuzeit,eds. U. Haarmann and P. Bachmann, Beirut, 1979; Behn, W., Concise Biographical Companion to Index Islamicus, Leiden, 2004; Bibliographical Guide to Iran: The Middle East Library Committee Guide, ed. L. P. Elwell – Sutton, New Jersey, 1983; Haarmann, U., «Zum Gedenken: Hans Robert Roemer (18. 2. 1915- 15. 7. 1997)», Die Welt des Islams, Leiden, 1998, vol. XXXVIII; Kazemi, A., Iran- Bibliographie, Tehran, 1970; Schwarz, K., Der Vordere Orient in den Hochschulschriften Deutschlands, Österreichs und der Schweiz, Berlin, 1980.

عبدالله ناصری طاهری ـ نیره افتخاری