روطه

روطه، شهر و دژی مشهور در اندلس، در کرانۀ اقیانوس اطلس.

به نظر می‌رسد مقارن با حکومت امویان اندلس و پس از آن، روطه به‌سبب داشتن دژی نظامی شهرت و اهمیت داشته است. به نوشتۀ ابن‌عبدالمنعم حمیری، روطه در آن روزگار از شهرهای ناحیۀ شذونه، در کنار دریا، و محل رباط و جایگاهی برای استقرار مردمان از نواحی مختلف بوده است. در کنار دژ روطه نیز چاهی قدیمی وجود داشته است (ص 340).

در روزگار حکومت امرای اموی، این شهر در آغاز به تصرف عبدالرحمان بن حکم (حک‍ 206- 238 ق)، امیر قرطبه، افتاد (آل‌علی، 225؛ پیدال، II / 737) و سپس در 268 ق / 881 م محمد ابن عبدالرحمان فرزندش منذر را بدانجا گسیل داشت و او دژ روطه را تسخیر، و فرماندهش عبدالواحد روطی را دستگیر کرد (ابن‌اثیر، 7 /  369؛ نیز نک‍ : سامرایی، 216)؛ اما عبدالواحد روطی در 271 ق دژ را از منذر خرید و فرماندهی سپاه منذر در جنوب اندلس را عهده‌دار شد (همو، 445- 448).

در سدۀ 5 ق / 11 م، در عصر ملوک‌الطوایف اندلس، بی‌ثباتی سیاسی ـ نظامی گسترده‌ای رخ داد و سبب شد که حکمرانان طوایف از بیم سلطۀ رقبای خود، به دولتهای مسیحی روی بیاورند. بنی‌هود (حک‍ 431-536 ق) از جملۀ این سلسله‌های حکومتگر بود که بر سر‌قسطه و نواحی آن و همچنین روطه حکومت می‌کرد. در دورۀ احمد بن سلیمان، ملقب به مقتدر، رقابت و منازعات درون‌خاندانی شدت داشت؛ دراین‌میان احمد با نیرنگ، 3 تن از برادرانش را به اطاعت درآورد، اما یوسف بن سلیمان، ملقب به مظفر، تسلیم نشد. در 470 ق / 1083 م، حاکم روطه برضد یوسف بن احمد، فرزند مقتدر و ملقب به مؤتمن، سر به شورش برداشت و مظفر برادر مقتدر را که در آنجا در‌بند بود، آزاد کرد و او را مولای خود قرار داد (دوزی، II / 110-113؛ یزدانی، 167- 168).

آلفونسوی هفتم (حک‍ 520-552 ق / 1126-1157 م)، پادشاه مسیحی اسپانیا، ملقب به السُلَیطین (یا شاه خردسال)، به قلمرو مسلمانان ازجمله سر‌قسطه و طلیطله حمله، و بخشهایی از آنجا را تصرف کرد. آلفونسو با پاره‌ای از امیران مسلمان برای مقابله با موحدین و دفع مرابطین هم‌داستان شد. در 536 ق / 1142 م، سیف‌الدوله احمد، آخرین امیر بنی‌هود، دژ روطه را که از ارزش نظامی ویژه‌ای برخوردار بود، در ازای بخشی از طلیطله به آلفونسو واگذاشت و مقرر شد که در مقابل حمایت آلفونسو از او در برابر مرابطین، خراج بپردازد (ابن‌اثیر، 11 / 33؛ ابن‌کردبوس، 119؛ ابن‌خلدون، 4 / 392؛ گنثالث، 23؛ مونس، 246، حاشیه).

از شخصیتهای مشهور روطه اینهایند: ابوعبدالله بن موافق، فقیه و ادیب (ابن‌عبدالملک، 6 / 287)، و محمد بن رَبَدان، از برجسته‌ترین شاعران اندلس که اشعار دینی بسیار و کتابهایی از‌جمله هول یوم الحساب و قصة النبی منذ بدء الخلیفة از وی به جای مانده است (عنان، 496).

مآخذ

آل‌علی، نورالدین، اسلام در غرب، تهران، 1370 ش؛ ابن‌اثیر، الکامل؛ ابن‌خلدون، العبر؛ ابن‌عبدالملک، محمد، الذیل و التکملة لکتابی الموصل و الصلة، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1973 م؛ ابن‌عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1984 م؛ ابن‌کردبوس، عبدالملک، تاریخ الاندلس، به کوشش احمد مختار عبادی، مادرید، 1971 م؛ سامرایی، خلیل ابراهیم صالح، الثغر الاعلی الاندلسی، بغداد، 1976 م؛ عنان، محمد عبدالله، نهایة الاندلس، قاهره، 1386 ق / 1966 م؛ گنثالث پالنثیا، آنخل، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمۀ حسین مونس، قاهره، 1955 م؛ مونس، حسین، حاشیه بر ج 2 الحلة السیراء ابن‌ابار، به کوشش همو، قاهره، 1963 م؛ یزدانی، رضوان و دیگران، «اِل‌سید و مناسبات وی با هودیان و مسیحیان اندلس»، تاریخ اسلام، تهران، 1396 ش، س 18، شم‍ 1؛ نیز:

Dozy, R., Recherches sur l’histoire et la littérature de l’Espagne, Paris, 1881; Pidal, R. M., La España del Cid, Madrid, 1969.

پرویز امین