آوَج، شهری کوچک در شهرستان بوئین‌زهرا (استان قزوین). این شهر با حدود 975‘1 متر ارتفاع، در ˚35 و ́35 عرض و ˚49 و ́́14 طول جغرافیایی و 111کیلومتری جنوب غربی شهر قزوین، بر سر راه قزوین ـ همدان قـرار دارد ( ‌فرهنگ جغرافیایی ایران، 1/ 26؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 36/ 15).

این شهر را کوههای مختلف، ازجمله قاراقان، آق‌داغ و سلطان‌بلاغ فراگرفته‌اند و گردنۀ مشهور آوج در سه‌کیلومتری شمال آن واقع است. آب‌و‌هوای این شهر سرد و خشک است و رودخانۀ آوج با جهت جنوب شرقی ـ شمالی با گذشتن از شهر، به خررود و در آخر به دریاچۀ قم می‌ریزد (همان، 36/ 14-15).

در منابع کهن برای تشخیص این شهر از آوۀ سـاوه، آن را آوۀ همدان می‌نامیدند (لسترینج، 196؛ نیز نک‍ : مقدسی، 25، 386؛ زین‌العابدین، 67). با وجود این، گاهی خصوصیات آبادی قدیمی آوه (ساوه) را به آوج (همدان) نسبت داده‌اند (نک‍ : ورجاوند، 313؛ قس: حمدالله، 60، 62؛ قمی، 26، 79).

در گذشته، آوج مرکز ناحیۀ سنتی خرقان به ‌شمار می‌رفت (لسترینج، همانجا)، و در دورۀ معاصر، مرکز بخشی به همین نام است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا؛ نشریه ... ، 15، 28). آوج با برخورداری از باغهای فراوان (زین‌العابدین، 57)، پیوسته دارای موقعیت ممتاز ارتباطی بوده است. بقایای کاروان‌سرایی مستطیل‌شکل متعلق به دورۀ صفوی (1040 ق/ 1631 م) در آن بر جای مانده است (ورجاوند، 314، 353-354؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 36/ 16؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا).

آوج که در پایان دهۀ 1320 ش روستایی مرکزی با جمعیتی حدود 800‘1 تن بود (همانجا)، اکنون 695‘ 3 تن (042‘1 خانوار) جمعیت دارد («درگاه ... »، بش‍ ) و با برخورداری از نهادهای اداری و واحدهای خدماتی مختلف، کانون خدمات‌رسانی به روستاهای پیرامون خود نیز به شمار می‌رود. ساکنان شهر، شیعی‌مذهب هستند و به زبان ترکی و فارسی سخن می‌گویند ( ‌فرهنگ جغرافیایی آبادیها، فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجاها).

آرامگاه امامزاده محمدطاهر که به‌صورت بنایی چهار‌ضلعی است، در این شهر قرار دارد (ورجاوند، 348- 349). گچ، نمک و سنگ شیشه از صادرات معدنی این شهر است و معدن خاک سرخ نیز در چهار‌کیلومتری شمال شرقی آن قرار دارد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 36/ 14-15).

مآخذ

حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترینج، تهران، 1362 ش؛ «درگاه ملی آمار»، آمار (مل‍ )؛ زین‌العابدین شیروانی، حدائق السیاحة، تهران، 1348 ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (کبودرآهنگ)، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1369 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، تهران، سازمان جغرافیایی ارتش، 1330 ش؛ قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن علی قمی، به کوشش جلال‌الدین طهرانی، تهران، 1361 ش؛ مقدسی، محمد، احسن ‌التقاسیم، لیدن، 1906 م؛ نشریۀ دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، 1381 ش؛ ورجاوند، پرویز، سرزمین قزوین، تهران، 1374 ش؛ نیز:

Amar, www.amar.org.ir; Le Strange, G., The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge, 1930.

عباس سعیدی