آرْچی، نام قومی مسلمان، ساکن غرب داغستان. آرچیها در روستاها و زیستگاههایی در ناحیۀ چارودین در جمهوری خودگردان داغستان (فدراسیون روسیه) به سر می‌برند.

در زبان بومی، مجموعه‌زیستگاههای آرچیها، آرشا خوانده می‌شود (نک‍ : خایداکف، 608؛ «دائرةالمعارف ... »، I/ 307). جمعیت محدود آرچیها در مجاورت آوارها قرار گرفته، و در سرشماریها، جمعیت مستقلی شناخته نشده‌اند. در برآوردی مربوط به سال 1967 م/ 1346 ش، جمعیت آنان حدود 000‘1 تن بوده است (خایداکف، همانجا). مسلمانان آرچی عموماً اهل سنت‌اند (آکینر، 247) و از جنبه‌های گوناگون فرهنگی به آوارها پیوسته‌اند (گاردانف، 126؛ نیکولسکایا، 463, 465).

با وجود جمعیت اندک، آنچه آرچیها را در محیط آوارزبان از همسایگان متمایز ساخته، زبانی کاملاً متفاوت است که به گروه لزگی از زبانهای قفقازی شمالی تعلق دارد (همو، نیز آکینر، همانجاها). ویژگیهای خاص در زبان آرچیها و برخورداری آن از ساختار آوایی و صرفی اصیل، توجه زبان‌شناسان را به خود جلب کرده، و این زبان از اواخر سدۀ 19 م/ 13 ق موضوع بررسی قرار گرفتـه اسـت (نک‍ : دومـزیل، 234). اِرکِرت در کتـابی بـا عنـوان «زبانهای اقوام قفقاز»، به مطالعۀ قوم آرچی و زبان آن پرداخته است، و تحقیق در این‌باره را محققان روسی‌نویس چون دیر، کاخادزه، اوسلار و خایداکف، ادامه داده‌اند (نک‍ : خـایداکف، 626). همچنین مطالعه‌ای دربارۀ قوم‌شناسی آرچیها توسط سرگیوا در 1967 م منتشر شده است.

افزون‌بر وام‌واژه‌هایی از زبانهای منطقه‌ای آواری و لَکی، ارتباط نزدیک آرچیها با اقوام مسلمان مناطق مجاور، موجب شده است تا شمار قابل‌ملاحظه‌ای از واژه‌های عربی، فارسی و ترکی به واژگان زبان آرچیها راه یابد، درحالی‌که شمار وام‌واژه‌های روسی نسبتاً محدودتر است (همو، 625). زبان آرچیها نوشتاری نیست و آموزش در مدارس آنان معمولاً به زبان آواری است (همانجا)، اما آرچیها بر تمـایز زبان مادری خود از آوارها تأکیدی ویژه دارند (نک‍ : آکینر، همانجا).

مآخذ

Akiner, Sh., Islamic Peoples of the Soviet Union, London, 1983; Bolʾshaya Sovetskaya Entsiklopediya, third edition, Moscow, 1970-1978; Dumézil, G., «Langues caucasiennes», Les Langues du monde, Paris, 1952, vol. I; Gardanov, B. A., «Istoricheskiĭ ocherk», Narody Kavkaza, Moscow, 1960, vol. I; Khaidakov, S. M., «Archinskiĭyazyk», Yazyki narodov SSSR, Moscow, 1967, vol. IV; Nikolśkaya, Z. A., «Avartsy», Narody Kavkaza, Moscow, 1960, vol. I.

بخش مردم‌شناسی