آق شمس الدین

آق شمس‌الدین \āq šams-od-dīn\، محمد بن حمزه (792-863 ق / 1390- 1459 م)، صوفی و پزشک نامدار. وی را از نوادگان شیخ شهاب‌الدین سهروردی شمرده‌اند، ولی معلوم نیست که مراد، شیخ اشراق است یا شهاب‌الدین فقیه و صوفی بغدادی (طاش‌کوپری‌زاده، 138). وی در دمشق زاده شد و به هنگام کودکی با پدرش به آناتولی رفت و در آنجا به کسب دانش پرداخت. سپس در مدرسۀ عثمانجِق به تدریس پرداخت (همانجا؛ نیز سامی، 1 / 265). در این هنگام، به تصوف گرایید و نخست به خدمت حاج بیرام، صوفی مشهور آن روزگار، درآمد. چندی بعد طریقت بگرداند و از تدریس برید و به جست‌وجوی شیخ زین‌الدین خوافی عازم حلب شد؛ اما باز به سبب خوابی که دید، نزد مرشد نخستین بازگشت و ملازمت او را اختیار کرد (ح 830 ق / 1427 م) و سپس جانشین او در سلسلۀ بیرامیه شد (شوکانی، 166؛ سامی، 1 / 265- 266). 
وی در اثنای محاصره و فتح قسطنطنیه، به خواهش سلطان محمد، قبر ابوایوب انصاری را که در نخستین یورش مسلمانان به روم شرقی کشته شده بود، در پیرامون آن شهر کشف کرد و سلطان او را بسیار نواخت و در کنار مرقد انصاری، چند زاویه و نیز جامعی برای او ساخت؛ اما شمس‌الدین از اقامت در آنجا سر باز زد و به قصبۀ گوینوک بازگشت و همان‌جا ماند تا درگذشت (بروسه‌لی، 1 / 12-14؛ شوکانی، 166- 167؛ طاش‌کوپری‌زاده، 139-140). از آثار او اینها ست:
1. رسالة فی دوران الصوفیة و رقصهم، دربارۀ رقص و سماع صوفیان؛ 2. رسالة النوریة در تصوف؛ 3. رسالة فی دفع مطاعن الصوفیة؛ 4. رسالة مادة الحیاة، در پزشکی، که معالجات مجرب و سودمند خود را در آن گرد آورده است (شوکانی، 168؛ طاش‌کوپری زاده، 141؛ کحاله، 271).

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333 ق / 1915 م؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1889 م؛ شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، 1348 ق / 1929 م؛ طاش‌کوپری‌زاده، احمد، الشقائق النعمانیة، بیروت، 1395 ق / 1975 م؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، 1376 ق / 1957 م.

جعفر شعار (دبا)