آق سنقر برسقی

آق‎سنقر برسقی \āq-sonqor-e borsoqī\، قسیم‎الدوله سیف‎الدین ابوسعید برسقی غازی (مقـ ۵۲۰ ق / ۱۱۲۶ م)، از امرای بزرگ سلجوقی که در اواخر سدۀ ۵ و اوایل سدۀ ۶ ق / ۱۱ و ۱۲ م در عراق، شام و ایران، نزد سلاطین سلجوقی به خصوص سلطان محمد بن ملکشاه (سل‍ ۴۹۸-۵۱۱ ق / ۱۱۰۵-۱۱۱۷ م) و پسرش سلطان محمود (سل‍ ۵۱۱-۵۲۵ ق / ۱۱۱۷-۱۱۳۱ م) مقامات مهمی داشت و مصدر کارهای مهمی گردید (ابن‌خلکان، ۱ / ۲۴۲؛ دانشنامه، ۱ / ۱۲۴). او مانند بیشتر یا همۀ امیران لشکریِ سلجوقی ابتدا مملوک بود و چنان‌که از نسبت برسقی پیدا ست، باید مملوک برسق، از امیران بزرگ دولت سلجوقی در زمان طغرل و الب‌ارسلان و ملکشاه، بوده باشد. پسران برسق که به نام «بنی برسق» از ایشان نام برده می‎شود، از این امیران بوده‎اند. واژۀ برسق معرّب پرسق یا پرسخ است که به ترکی نام حیوانی است که آن را به فارسی سیخول، اسغر، شغاره و گورکن می‎خوانند و شبیه جوجه‎تیغی است. 
آق‌سنقر به صفات عدالت، حسن سیرت و حسن رفتار و مواظبت بر آداب دینی معروف بوده است (نک‍ : ابن‌اثیر، ۱۰ / ۶۳۴). دشمنان او خاندان صدقه، یعنی صدقة بن منصور بن دُبیس بن مزید اسدی از امیران مشهور شیعی جنوب عراق و معروف به «امیرالعرب»، و نیز باطنیان یا اسماعیلیان بودند که در زمان او در ایران و عراق و شام قدرت یافتـه بودند و دست بـه «فتک» یا کشتار ناگهانی غافل‌گیرانۀ مخالفان خود می‎زدند (ابن‌عدیم، ۲ / ۲۰۸؛ ابن‌قلانسی، ۲ / ۲۰۸- ۲۰۹؛ دانشنامه، همانجا). از دیگر مخالفان او صلیبیان یا «فرانک»ها بودند که در تواریخ آن عصر از ایشان به «افرنج» یاد می‎شود و ایشان در آن روزگار بلاد فلسطین و شام و لبنان را آماج تاخت و تاز و تهدید خود ساخته بودند و بسیاری از شهرهای سواحل شرقی مدیترانه در لبنان و فلسطین و نیز شهر بیت‎المقدس را به تصرف درآورده بودند (نک‍ : ابن‌عدیم، ۲ / ۵۹۵-۵۹۷؛ ابن‌قلانسی، ۲ / ۲۹۰؛ دانشنامه، همانجا). سرانجام وی پس از مدتی در موصل و به دست باطنیان به قتل رسید (ابن‌اثیر، ۱۰ / ۶۳۳-۶۳۵؛ ابن‌خلکان، ۱ / ۲۴۲؛ ابن‌عدیم، ۲ / ۲۱۴).

مآخذ

ابن‎اثیر، الکامل؛ ابن‌خلکان، وفیات؛ ابن‌عدیم، عمر، زبدة الحلب من تاریخ حلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۹۵۴ م؛ ابن‌قلانسی، حمزة، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش آمدرز، بیروت، ۱۹۰۸ م؛ دانشنامه.

عباس زریاب (دبا)