اصم

اصم \(asam(mm\، ابوبکر عبدالرحمان بن کیسان بن جریر اموی (د 200 یا 201 ق / 816 یا 817 م)، متکلم، فقیه و مفسر معتزلی.
وی دارای آثار فراوانی بوده (ابن‌ندیم، 214)، که متأسفانه هیچ‌یک از آنها باقی نمانده است. اصم مرتکب گناه کبیره را فاسق، و در عین حال مؤمن می‌دانست و بر آن بود که مرتکب گناه کبیره مخلّد در آتش نیست. او می‌گفت اگر مردم شخص عادلی را به امامت برگزینند و از او اطاعت کنند، قیام برضد اهل بغی واجب است؛ ولی اگر چنین امری محقق نشد، قیام واجب نیست. در مورد امامت نیز معتقد بود که اگر مردم به حقوق یکدیگر تجاوز نکنند، نیازی به وجود امام نیست؛ و از سوی دیگر، امامت مفضول را با وجود فاضل جایز می‌دانست (نک‍ : قاضی عبدالجبار، «فضل ... »، 267؛ اشعری، 269-270، 278، 451، 460؛ ابن‌حزم، 4 / 80).
اصم، برخلاف سایر معتزله، امامت حضرت علی (ع) را بر حق نمی‌دانست، اما امامت معاویه را درست می‌پنداشت (اشعری، 456؛ قاضی عبدالجبـار، المغنی، 20(2) / 60، 61؛ نیـز نک‍ : اشعری، 453، 457- 458؛ ابن‌حزم، 4 / 122، 5 / 201).

مآخذ

ابن‌حزم، علی، الفصل، به ‌کوشش محمد ابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، حجاز، 1402 ق / 1982 م؛ ابن‌ندیم، الفهرست؛ اشعری، علی، مقالات الاسلامیین، بـه‌ کوشش هلموت ریتـر، ویسبـادن، 1400 ق / 1980 م؛ قـاضی عبدالجبـار، «فضـل الاعتزال»، فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة، به‌ کوشش فؤاد سید، تونس، 1406 ق / 1986 م؛ همو، المغنی، به‌ کوشش عبدالحلیم محمود و سلیمان دنیا، قاهره، الدار المصریة للتألیف و الترجمه.

فریبا جایدرپور (دبا)