اشرف، دودمان

اشرف، دودمان \dūd(e)mān-e ašraf\، سلسلۀ حکومتگر ترک در آناتولی و معاصر با سلجوقیان آسیای صغیر که از حدود 686 تا 726 ق / 1287 تا 1326 م بر بخشی از این سرزمین فرمان راندند. 
آگاهی دربـارۀ ایـن خاندان ــ منسوب بـه اشرف‌بیک، پدر سلیمان‌بیک، مؤسس سلسله ــ اندک، و منحصر به چند مأخذ سدۀ 8 ق / 14 م است. اشرف اوغوللری و قرامانیان از قبایل ترکمانی بودند که برپایۀ روایات، قبل از مهاجرت به آسیای صغیر، در دامنۀ کوههای بالخان واقع در آن‌سوی آمودریا می‌زیستند. شمار آنها را هنگامی که به آناتولی آمدند، حدود 20 هزار چادر برآورد کرده‌اند (طوغان، I / 320). امیران این قبایل در آستانۀ فروپاشی سلجوقیان آسیای صغیر، درحالی‌که مغولان بر مناطق جلگه‌ای و دشتهای آناتولی حاکم بودند، در نواحی کوهستانی این سرزمین، دولتها و امارتهایی تشکیل دادند (ابن‌فضل‌الله، 3 / 164؛ قس: کونیالی، 79-91). قلمرو فرمانروایی اشرف‌ اوغوللری شامل شهرهای بِک‌شهری، سِیدی‌شهری، یِنی‌شهر و آق‌شهر بود (اوزون‌چارشیلی، «امیرنشینها ... »، 58؛ زامباور، 231) که بعدها بُلوادین و ایلغین نیز بر آن افزوده شد (اوزون‌چارشیلی، همانجا). ایـن امیرنشین از غرب بـه امارتهای دونـدار ــ بنی‌حمید ــ از جنوب بـه امارت قرامانیان، و از شرق و شمال به متصرفات مغول محدود بوده است (ابن‌فضل‌الله، 3 / 165؛ کونیالی، 79). پایتخت این حکومت مستقل نخست غُرغُروم بود و بعدها به بک‌شهری منتقل شد که نام سلیمان‌شهر به خود گرفت (اوزون‌چارشیلی، همانجا؛ EI2, I / 703). این سلسله 70 هزار تن سوار، 65 شهر کوچک و 155 روستا در اختیار داشتند (ابن‌فضل‌الله، همانجا).

فرمانروایان این سلسله اینان بودند:

 1. سیف‌الدین سلیمان اول (د 2 محرم 702 / 27 اوت 1302)، بنیان‌گذار دولت و نخستین فرد از این خاندان. از دوران حکومت سیف‌الدین سلیمان آثار تاریخی چندی بر جای مانده است؛ از آن جمله مسجدی است که به ‌دستور او، در 696 ق / 1297 م در بک‌شهری ساخته شد و یکی از زیباترین آثار هنری دورۀ سلاجقه است (اوزن‌چارشیلی، همان، 58-59).
2. مبارزالدین محمدبیک (د بعد از 720 ق / 1320 م)، پسر سلیمان‌بیک و دومین فرمانروای اشرف اوغللری که بعد از درگذشت پدر، زمام امور را به دست گرفت. او که مبارزالدین و ملک‌الامرا لقب داشت، قلمرو پدر را توسعه داد (افلاکی، 2 / 924؛ «دائرة‌المعارف ... »، XI / 484-485). مبارزالدین محمد از پیروان طریقت مولویه و از مریدان عارف چلبی، نوۀ مولانا جلال‌الدین، بود. محمدبیک در بلوادین و همچنین آق‌شهر مساجدی بنا کرد. از تاریخ درگذشت او اطلاع دقیقی در دست نیست. سنگ‌نوشتۀ مسجد بلوادین، که مورخ 720 ق / 1320 م است، نشان می‌دهد که وی در این تاریخ زنده بوده است (همانجا؛ نیز اوزون‌چارشیلی، همان، 60, 229). محمد مردی دانش‌دوست بود، چنان‌که شمس‌الدین محمد تشتری الفصول الاشرفیة فی اصول البرهانیة را ــ که کتابی است به زبان عربی در فلسفه، شامل 9 فصل ــ به نام او تألیف کرد (EI2، «دائرة‌المعارف»، همانجاها؛ اوزون‌چارشیلی، همان، 60).
3. سلیمان دوم، یا سلیمان‌شاه (د 726 ق / 1326 م)، پسر محمدبیک، سومین و آخرین فرمانروای سلسلۀ اشرف اوغوللری. با کشته‌شدن سلیمان دوم به دست تیمورتاش بن چوپان، حکمران آناتولی، سلسلۀ اشرف اوغوللری منقرض شد ( تاریخ ... ، 94؛ ابن‌فضل‌الله، اوزون‌چارشیلی، همانجاها؛ همو، «تاریخ ... »، I / 48).

مآخذ

ابن‌فضل‌الله عمری، احمد، مسالک الابصار، چ تصویری، به‌ کوشش فؤاد سزگین، فرانکفورت، 1408 ق / 1988 م؛ افلاکی، احمد، مناقب العارفین، به‌ کوشش تحسین یازیجی، آنکارا، 1961 م؛ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، چ تصویری، استانبول، 1950 م؛ زامباور، معجم الانساب و الاسرات الحاکمة، ترجمۀ زکی محمد حسن و حسن احمد محمود، بیروت، 1400 ق / 1980 م؛ نیز:‌‌

EI2; Konyalı, İ. H., Âbideleri ve kitabeleri ile Şereflikoçhisar tarihi, Istanbul, 1971; Togan, Z. V., Umumî Türk tarihine giriŞ, Istanbul, 1981; Türkiye diyanet vakfι İslâm ansiklopedisi, Istanbul, 1995; UzunçarŞιlι, İ. H., Anadolu beylikleri, Ankara, 1969; id, Osmanlι tarihi, Ankara, 1982.

علی‌اکبر دیانت (دبا)