اشترتمان[۱] \eštrotmān\، رودُلف (۱۸۷۷-۱۹۶۰ م / ۱۲۵۶- ۱۳۳۹ ش)، عالم دینی و اسلام‌شناس سخت‌کوش آلمانی که پژوهشهایش دربارۀ فرقههای اسلامی، به‌ویژه مذاهب شیعی، شایان توجه است.
اشترتمان در لِنگِریشِ وستفالی زاده شد. او که در آغاز، دانشجوی رشتۀ الٰهیات بود، به هنگام تحصیل در دانشگاههای هاله و بُن، به مطالعات خاورشناسی علاقه‌ای ویژه پیدا کرد. پس‌از پایان‌یافتن این دورۀ تحصیلی، از ۱۹۰۵ م / ۱۲۸۴ ش در مونسْتِر به‌عنوان آموزگار، و از ۱۹۰۷ تا ۱۹۲۳ م / ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۲ ش در شول فورتا[۲] در مقام آموزگار ارشد و کشیش به کار پرداخت.
او برای دستیابی مستقیم به مآخذ عربی در مطالعات خود، این زبان را نزد کارل بروکلمان (۱۸۶۸-۱۹۵۶ م / ۱۲۴۷-۱۳۳۵ ش)، استاد زبانهای سامی دانشگاههای برسلاو و هاله، آموخت (پرت، 13). در ۱۹۲۳ م / ۱۳۰۲ ش، هلموت ریتر و کارل هاینریش بِکِر، اشترتمان را به‌سبب پژوهشهای علمی‌اش، در ۴۶سالگی برای نخستین‌بار، بدون رعایت ضوابط و مقررات قانونی، به سمت استاد شرق‌شناسی در گیسن برگزیدند (همانجا؛ اشپولر، 3). در ۱۹۲۷ م / ۱۳۰۶ ش، با همین سمت به دانشگاه هامبورگ منتقل، و به‌عنوان جانشین ریتر، به تدریس مشغول شد. او تا ۱۹۴۷ م / ۱۳۲۶ ش که بازنشسته شد، در این منصب باقی ماند. اشترتمان پس‌از بازنشستگی، تا چندین سال دیگر همچنان به تدریس ادامه داد و تا اندک مدتی پیش‌از مرگ، پژوهش را رها نکرد.
آثـار
آثار اشترتمان نمایانگر تعمقی است که وی در مطالعۀ فرق اسلامی و تاریخ کلیساهای مشرق‌زمین داشته است (پرت، 15). بخش اعظم مطالعات اسلامی او دربارۀ فرقههای زیدیه، نُصیریه، شیعه و جز آنها ست:
۱. «مؤلفات زیدیه»، دِر اسلام[۳]، ۱۹۱۰ م، شم ۱، ۱۹۱۱ م، شم ۲؛ ۲. «حقوق عمومی زیدیه[۴]»، استراسبورگ، ۱۹۱۲ م؛ ۳. «عبادات زیدیه[۵]»، استراسبورگ، ۱۹۱۲ م؛ ۴. «مباحثی در باب مبتدعۀ یزیدیه در آثار رمزی اسلامی، یزید اول در ادبیات عامۀ اسلامی»، در اسلام، ۱۹۱۳ م، شم ۴؛ ۵. «مسئلۀ شخصیت زید بن علی در آثار مکتوب»، در اسلام، ۱۹۲۳ م، شم ۱۳؛ ۶. «بدر، اُحد و کربلا»، مجلۀ «آثار شرقی[۶]»، ۱۹۲۶ م؛ ۷. «شیعۀ اثنا‌عشری[۷]»، لایپزیگ، ۱۹۲۶ م؛ ۸. «مؤلفات شیعه[۸]»، انتشارات اتوهاراسوئیتس، ۱۹۲۶ م؛ ۹. «مرکز دینی و اعتقادی اباضیه، مؤلفات اباضیه[۹]»، انتشارات اتوهاراسوئیتس، ۱۹۲۷ م؛ ۱۰. «بربر و اباضیه»، در اسلام، ۱۹۲۸ م، شم ۱۷؛ ۱۱. «اصول اعتقادات اسلامی و کتاب اشعری در این باره»، در اسلام، ۱۹۳۱ م، شم ۱۹؛ ۱۲. «آثار خطی و چاپی»، در اسلام، ۱۹۳۳ م، شم ۲۱؛ ۱۳. مقالات «سبعیه» (۱۹۲۴ م)، «شیعه» (۱۹۲۷ م)، «تقیه» (۱۹۲۸ م)، «تشبیه» (۱۹۲۹ م)، «تعزیه» (۱۹۳۰ م)، «ثنویه» (۱۹۳۰ م)، «محمدیه» (۱۹۳۳ م)، و «ظاهریه» (۱۹۳۴ م) در «دائرةالمعارف اسلام[۱۰]»؛ ۱۴. «تاریخ فرقههای بدعت‌گذار اسلامی»، «فرهنگ اسلامی[۱۱]»، ۱۹۳۸ م، شم ۱۲؛ ۱۵. «پاسخ دروزیها در رد نصیـریها»، در اسلام، ۱۹۳۹ م، شم ۲۵؛ ۱۶. «تعالیم سری باطنیان طبق کتاب عقاید آل محمد، تألیف محمد بن حسن دیلمی»، بیبلیوتکا اسلامیکا[۱۲]، استانبول، ۱۹۳۹ م، شم ۱۱؛ ۱۷. «متون گنوسی اسمـاعیلیه: نسخۀ خطی عربـی آمبروزیانا، شم H 75»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، ۱۹۴۳ م؛ ۱۸. «میمون بن قاسم طبری: تقویم جشنهای نصیریه، متن درسی در باب دولت علویان سوریه»، در اسلام، ۱۹۴۶ م، شم ۲۷؛ ۱۹. «اسلام، فِرق[۱۳]»، «متن علم دین»، برلین، ۱۹۴۸ م، ج ۱؛ ۲۰. «نصیریه در سوریۀ امروز»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، ۱۹۵۲ م، شم ۴؛ ۲۱. «کتاب الکشف جعفر بن منصور الیمن»، انتشارات انجمن پژوهشهای اسلامی، ۱۹۵۲ م، شم ۱۳؛ ۲۲. «نصیریها به روایت نسخـۀ خطی عربی برلین، شم ۲۹۱‘ ۴»، دُکومنتا اسلامیکا[۱۴]، برلین، ۱۹۵۲ م؛ ۲۳. «فرقههای سری شرقی در تحقیقات غربیان و نسخۀ خطی شهر کیـل، شم ۱۹»، انتشارات فرهنگستان آلمانی علوم (بخش زبان و ادب و هنر)، برلین، ۱۹۵۳ م؛ ۲۴. «فقه اسماعیلیه[۱۵]»، در اسلام، ۱۹۵۴ م، شم ۳۱؛ ۲۵. «تفسیر اسماعیلیه بر قرآن، سوره‌های ۱۱-۲۰، نسخۀ خطی آمبروزیانا، شم ۷۶»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، ۱۹۵۵ م، شم ۳، ۳۱؛ ۲۶. «آراء سری نصیریه، تواریخ و احادیث قدیسین پیامبر»، مباحث فرهنگستان علوم برلین (بخش ادب، زبان و هنر)، برلین، ۱۹۵۸ م؛ ۲۷. «مباهله در حدیث و آیینهای عبادی[۱۶]»، در اسلام، ۱۹۵۸ م، شم ۳۳؛ ۲۸. «تناسخ نزد نصیریه»[۱۷]، اُرینس[۱۸]، ۱۹۵۹ م، ج ۱۲.
افزون بر اینها، اشترتمان بر شماری از کتابها و مقالات پژوهشی دیگران، نقدهایی نوشته که عموماً در مجلۀ در اسلام منتشر شده است (نک : XI / 270, XIII / 300, XIV / 137, 190, XVI / 280, XVII / 102, 296, 320, XIX / 33, XXI / 222).
مآخذ
Der Islam ; Paret, R., «Rudolf Strothmann», ZDMG, 1961, vol. CXI; Spuler, B., «Rudolf Strothmann», Der Islam, 1960, vol. IV.
مجدالدین کیوانی (دبا)