آیة الملک

آیةُ‌الْمُلْک، یا اَلْفیّه، منظومه‌ای دینی و عرفانی بر وزن مثنوی مولانا جلال‌الدین رومی، در هزار بیت، سرودۀ حسین‌بن عبدالله خوئی حسینی (زنده در1260 ق / 1844 م) که آن را در 1258 ق / 1842 م سروده است. سراینده در این اثر مطالب عرفانی و مذهبی را درهم آمیخته و با آوردن آیات قرآنی و احادیث نبوی به مدح حضرت امیر (ع) پرداخته است. استفادۀ بسیار از اصطلاحات عرفانی و لغات مهجور ادب فارسی از ویژگیهای این منظومه است. پاره‌ای از ابیات آن به زبان عربی (نک‍ : خوئی حسینی، 15، 16، 19، 20، 50، 51) و در اواخر کتاب اشاره‌ای به خطبۀ شقشقیۀ علی (ع) شده و دو بیت از مثنوی مولوی تضمین گردیده است (ص 70). سراینده خود این منظومه را راهنمای خوبی در دانش اخلاق و سیاست دانسته و خواندن آن را توصیه کرده است (صص 70 به بعد). این مثنوی با این بیت آغاز می‌گردد:

ای به حمدت افتتاح هـر ثنا          وی زتو تسدید حول از هـر خطا

و انجام آن این بیت است:

بهر این الفیه، تاریخ از هجا            گفت ساقی، غین ورا و نون وحا

از این مثنوی فعلاً سه نسخۀ خطی شناخته شده: 1. نسخه‌ای در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، به خط نستعلیق نسبتاً زیبای خود سراینده که در جمادی‌الاول 1258 ق / ژوئن 1842 م آن را کتابت کرده است (مرکزی، 12 / 2818)؛ 2. نسخه‌ای دیگر در همان کتابخانه به خط نسخ که در 7 شوال 1258 ق / 11 نوامبر 1842 م نوشته شده است (همان، 16 / 211)؛ 3. نسخه‌ای در کتابخانۀ ملی ملک که آن نیز به خط سراینده است و در 20 رجب 1260 ق / 6 اوت 1844 م به خط شکسته نستعلیق کتابت شده است (ملک، شم‍ 5232). این مثنوی تاکنون به طبع نرسیده است.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 19 / 120؛ خوئی حسینی، حسین‌بن عبدالله، آیة‌الملک، نسخۀ خطی کتابخانه مرکزی، شم‍ 3832؛ همان، نسخه خطی دیگر کتابخانه مرکزی، شم‍ 6176؛ مرکزی، خطی؛ ملک، خطی، 2 / 34؛ منزوی، خطی، 4 / 2619.

سیدعلی آل‌داود