عروسی تاجماه

عَروسیِ تاجْماه، مثنوی انتقادی و طنزآمیزی در 342 بیت، سرودۀ علی‎اکبر خان فردوس مشهور به دبیر نظام. این مثنوی چنین آغاز می‎شود: بشنو این شیرین‌حکایت را ز من / قصۀ شیرین برد از دل مِحَن.
در مقدمۀ اثر اشاره شده است که هدف از سرودن این مثنوی، آموزش کودکان است تا هم سرگرم شوند و هم زبان و اصول زندگی بیاموزند. کتاب به سال 1313 ش چاپ شده است و 23 تصویر دارد. داستان در قالب افسانه‎های تمثیلی (حیوانات) به طرح مسائل اجتماعی می‎پردازد. مکان داستان نیز رود هراز و منطقۀ کجور است.
تاجماه قورباغۀ زیبایی است که در آبگیری زندگی می‎کند. روزی پهلوان‌قوسی / غوسی (نام قورباغه‎ای دیگر) او را در آبگیر می‎بیند و هر دو در یک نگاه عاشق هم می‎شوند و قرار ازدواج می‎گذارند. وقتی پهلوان عاشق‌شدن خود را برای مادر آشکار می‎کند، مادر با ازدواج آنان مخالفت می‎کند؛ زیرا باور دارد دختری که بدون حجاب، بر سر راه پسرش قرار گرفته، عفاف ندارد؛ اما پسر سرانجام، مادر را راضی می‎کند به خواستگاری دختر برود. مادر افراد متعددی را از بزرگان و پیش‌کسوتان، زشت و زیبا، پیر و جوان، کچل و قوزی، ریش‎دراز و کوسه، سروقد و کوتاه‌قد به خواستگاری دختر روانه می‎کند. پذیرایی از خواستگاران با چای، قلیان و قهوه انجام می‎گیرد. مهریه بدون دعوا و چماق‎کشی بریده می‎شود. 100هزار اشرفی مهریۀ دختر را مادر از آن خود می‎کند. مادر عروس در خریدن جهیزیه و لوازم گران‎قیمت مانند پارچه، جواهرات و ظروف زیبا زیاده‎روی می‎کند. سپس نوبت به خرید وسایل پذیرایی، میوه و شیرینی می‎رسد که خانوادۀ عروس سنگ تمام می‎گذارند.
عروسی برپا می‎شود و حیوانات مختلف به بزم می‎آیند و هرکس هنری نشان می‎دهد. مجلس می‎گساری و مطربی گرم می‎شود و عروس و داماد را دست‌به‌دست هم می‎دهند و به حجله می‎فرستند.
صبح روز بعد، تاجماه از برکه بیرون می‎آید و با ماری روبه‌رو می‎شود که قصد بلعیدن او را دارد. تاجماه از دست مار می‎گریزد؛ اما ترس شدید باعث بیماری و بستری‌شدن او می‎شود. در این بخش، شاعر در ابیات نسبتاً طولانی، به شرح طبابت پزشکان مختلف می‎پردازد. از شهرها و مناطق مختلف پزشکان بر سر بیمار می‎آیند. هرکس بیماری او را چیزی تشخیص می‎دهد و داروهای عجیب و مضر برای او تجویز می‎کند و هریک به فکر دستمزد خود است. در نهایت، تاجماه به‌سبب جهل اطرافیان و نادانی پزشکان می‎میرد و به خاک سپرده می‎شود.
در ایـن سروده، شاعر آداب‌ورسوم، باورها و نگرش مـردم از خواستگاری، بله‎بُران، مهریه، خرید جهیزیه، لوازم بزم و مجلس عروسی تا هنگام عزا را با زبانی انتقادی و طنزآمیز بیان کرده است. این داستان کاملاً برساختۀ شاعر، و ازلحاظ طرح مسائل اجتماعی، قابل‌توجه است. شعر از نظر وزن و قافیه نسبتاً بی‎ایراد است و شاعر با بیانی سهل و دل‌نشین به توصیف دقیق جزئیات پرداخته است.

مأخذ

فردوس، علی‎اکبر، عروسی تاجماه، تهران، 1313 ش.

حسن ذوالفقاری