طوفان البکا

طوفانُ الْبُکا، از معروف‌ترین و رایج‌ترین کتابهای مقتل نزد عامۀ مردم، نوشتۀ ابراهیم بن محمدباقر هروی (د 1253 ق / 1837 م) مشهور به جوهری. 
نام کامل کتاب طوفان البکا فی مقاتل الشهدا ست که به دستور حاجی محمد صالح و آقا صالح خانبان در 1250 ق / 1834 م تألیف، و به فتحعلی شاه (سل‍ 1212-1250 ق / 1798-1834 م) تقدیم شده است. طوفان البکا (جوهری، سراسر اثر) یک مقدمه، 12 آتشکده (فصل) و یک خاتمه دارد. آتشکده‌های اول تا پنجم به ترتیب احوال خاتم‌الانبیاء (ص)، در مصیبت فاطمۀ زهرا (ع)، در مصائب سید اوصیا، در احوال حضرت امام حسن (ع) و در مصائب امام حسین (ع) است. 27 نسخۀ خطی و 17 چاپ سنگی از این اثر شناخته شده است؛ قدیم‌ترین چاپ سنگی آن مربوط به 1250 ق است (همان، گ 3 ب؛ امین، 2 / 203-204؛ آقابزرگ، 26 / 55). 
کتابْ به نثری شیوا، آمیخته به نظم تألیف شده، و اشعار آن روان و به زبان گفتار، دل‌نشین، سوزناک، تأثرانگیز و پراحساس است. جوهری نیز چون کاشفی سبزواری کوشیده است تا با لطایف شعری و هنر شاعری خود، کتاب را پرجاذبه کند که در این کار موفق هم بوده است؛ زیرا این کتاب سالیان دراز مرجع واعظان و تعزیه‌نویسان قرار گرفت. 
جوهری، ملقب به افصح‌الشعرا، در هرات متولد شد، سالها در قزوین سکونت گزید و به دربار فرزند فتحعلی شاه راه یافت. وی در اواخر عمر به اصفهان رفت و به ذکر مصائب و مناقب اهل بیت مشغول شد و در همان‌جا درگذشت و در قبرستان آب‌پخشان از توابـع بیدآبـاد به خـاک سپـرده شـد (دربارۀ زندگی وی، نک‍ : مدرس، 1 / 438؛ کیوانی، 585-586؛ واله، 1 / 84-91). 
اثر معروف دیگر جوهری، «بحر طویل» شامل 8 بند با آغاز «طوطی خوش‌سخن منطقۀ ناطقه گویا ست به تحمید کریمی که ... » است (نک‍ : گ 14 آ ـ 19 آ).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، 1406 ق؛ جوهری، محمدابراهیم، «بحر طویل»، جنگ نظم و نثر، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسـلامی، شم‍ 023‘88؛ همو، طوفـان البکـاء، تهـران، 1295 ق؛ کیوانی، مجدالدیـن، «جوهری»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به کوشش اسماعیل سعادت، تهران، 1386 ش، ج 2؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، 1369 ش؛ واله اصفهانی، محمدیوسف، خلد برین، چاپخانۀ عالی، [1326 ش].  

حسن ذوالفقاری