سلطان ابراهیم، امامزاده

سُلْطانْ اِبْراهیم، اِمامْزاده، مرقد امامزاده سلطان ابراهیم، به گویش لری بختیاری «سلطون بِریم»، فرزند امام موسى کاظم (ع)، که از زیارتگاههای مقدس و مورد اعتقاد افراد ایل بختیاری و ساکنان روستاهای مجاور است. 
این زیارتگاه در منطقۀ جنگلی کوهستان زاگرس، در دامنۀ کوهی در شهرستان ایذه، در شمال خاوری استان خوزستان، در روستای کارتا قرار دارد (جعفری، 124، 961). 
گفته‌اند سلطان ابراهیم در زمان حکومت هارون‌الرشید می‌زیسته، و مشهور به سید المرتضى بوده است؛ او پس از شهادت 7 تن از خواهران و برادرانش در نبرد با تلغریها، نخست وارد منطقۀ گُلگیر، بخش مرکزی شهرستان مسجدسلیمان، و سپس رهسپار ایذه (مال‌امیر) شد (حاجت‌پور، 335). مردم از ایشان استقبال کردند و باغات و اراضی خود را وقف ایشان نمودند که اراضی بُندان در ایذه از آن جمله است؛ اما گروهی با نهضت وی مخالفت کردند و شورشی علیه ایشان برپا شد. سلطان ابراهیم برادرزادۀ خود، سید صالح را مأمور فرونشاندن شورش کرد (همو، 336). در این نبرد، 40 تن از یاران او به شهادت رسیدند که آنها را در یک محل دفن کردند و امروزه به چهل‌تنان معروف است (همو، 337). 
سلطان ابراهیم در روستایی به نام کارتا که دارای استحکامات سوق‌الجیشی است، موضع گرفت و به دفاع از خود پرداخت؛ او در همین محل به حیات خود ادامه داد و در همان‌جا به مرگ طبیعی از دنیا رفت و پیروانش بر روی مقبرۀ او بقعه و بارگاهی ساختند (همانجا). همۀ اهالی این روستا از فرزندان و نوادگان او هستند. آنها از دو طایفۀ شمس‌الدین و تاج‌الدین تشکیل شده‌اند و حفاظت و نگهداری از بقعه را بر عهده دارند. هر طایفه نیز مشتمل بر چند اولاد است. اولاد‌های شمس‌الدین عبارت‌اند از: اولاد کریم، اولاد رحیم، اولاد علی و اولاد شریف؛ اولادهای تاج‌الدین نیز عبارت‌اند از: اولاد هاشم، اولاد مرادعلی، اولاد روشن‌علی و اولاد نوروزعلی (همانجا). طوایف شیخ عالی، گندلی (قندعلی)، موری و طوایف ساکن در سوسن و اندیکا از مریدان سلطان ابراهیم‌اند. هر فرد از طایفۀ بختیاری سهم گروهی از سادات امامزاده است. هنگام زیارت، مریدان که نان و نمک خود را متعلق به این امامزاده می‌دانند، به خانۀ ساداتی می‌روند که خود را سهم آن سادات می‌دانند و همانجا پذیرایی می‌شوند؛ آنها نذورات و هدایای خود را به همان سادات اهدا می‌کنند. برخی از مریدان نیز وفات‌یافتگان‌ خود را در جوار همین امامزاده به خاک می‌سپارند (کیانی). 
به باور بختیاریها، سلطان ابراهیم از امامزاده‌هایی است که کراماتی فراوان دارد و مردم همواره از این کرامات بهره‌مند بوده‌اند (حاجت‌پور، همانجا)؛ از آن جمله است: حضرت سلطان ابراهیم با کف پایش اثری بر روی سنگهای کوهستان گذاشته، و بدین وسیله، راه را به مؤمنان و زائران نشان داده است؛ با انگشت سبابه در سنگ سوراخی ایجـاد کرده‌، و با آبی که از آن جاری شده، وضو گرفته است؛ درخت خشکی را دوباره سرسبز کرده که امروزه سایۀ آن، استراحتگاه زائران شده است (همو، 336)؛ آب چشمه‌ای معروف به چشمۀ امامزاده نیز از این کوه جاری است که از دامنۀ جنوبی کوه به درۀ کارتا، و در قسمت غربی به کارون می‌ریزد («امامزاده ... »، بش‍‌ )؛ بانوان نازا بـا نیت باردارشدن و یا بـه نیت تعیین جنسیت نطفه، در این چشمه غسل می‌کردند و باور داشتند که حاجتشان برآورده خواهد شد (کیانی)؛ زائران نیز پس از زیارت، از آب این چشمه می‌نوشند و بر این باورند که هر آرزویی بکنند، برآورده خواهد شد. در مجاورت بارگاه، درخت بلوطی هست که به بلوط سوخته معروف است؛ در گذشته، چند زائر در کنار مرقد آن حضرت با چوبهای این درخت، به‌ضرورت آتشی روشن می‌کنند، اما پس از رفتن آنها از زیارتگاه، یکی از چوبهای سوختۀ بلوط دوباره سبز، و به‌تدریج به درختی بزرگ تبدیل می‌شود که هنوز هم سر سوختۀ آن پیدا ست (همو). 
در زمان سردار اسعد بختیاری، تنها راه دسترسی به زیارتگاه سلطان ابراهیم از طریق گذشتن از عرض رود کارون بوده است. در آن زمان، سالی چندهزار زائر زن و مرد با استفاده از جره از روی رود عبور می‌کردند و به زیارت می‌رفتند. جره، طنابی دوطرفه بود که از روی قرقره‌هایی در دو طرف دره می‌گذشت؛ به رشتۀ پایینی این طناب، محفظه‌ای آویزان بود که مسافران در آن می‌ایستادند؛ این طناب را با کشش نیروی انسانی حرکت می‌دادند و محفظه را از این سو به آن سو می‌کشیدند (سردار اسعد، 441). 
امروزه، زائران برای رسیدن به بارگاه سلطان ابراهیم معمولاً یکی از این راهها را برمی‌گزینند: جادۀ زمینی، که مناسب‌ترین آن به طول 62 کمـ از طریق شهرستان ایذه ابتدا به روستای پیان، سپس به روستای گلزار و بعد از آن به روستای شوار می‌رسد؛ در این روستا، زائران در ساحل کارون از وسیلۀ نقلیه پیاده می‌شوند و با قایق عرض این رود را در مدت 5 دقیقه طی می‌کنند تا به ساحل دیگر رود برسند؛ از این ساحل تا روستای کارتا و بارگاه باید حدود 10 دقیقه پیاده‌روی کنند. جادۀ زمینی دیگری که در حال احداث است، از ایذه به سوسن می‌رود و از آنجا به روستای جنگه، و سپس به روستای ابید می‌رسد و از آنجا مستقیم به آرامگاه می‌رود؛ حدود 20 کمـ از این جاده، خاکی، و برای عبور اتومبیلهای شخصی دشوار است. راه دیگر برای رسیدن به بارگاه، از شهرستان مسجدسلیمان به سد شهید عباس‌پور است؛ از این سد تا محل امامزاده، باید به مدت یک ساعت و ‌نیم با قایق مسیر زیبای رود کارون در درۀ کارون را طی کرد تا به زیارت سلطان ابراهیم نایل آمد (موسوی، بش‍‌ ). 
در اینجا، تازه‌واردان بر بنیاد شنیده‌ها و باورها، به‌طور ناخودآگاه در کوه به جست‌وجوی سنگی برمی‌آیند که به شکل شیر است. به گفتۀ اهالی محل، زنی گاوی را نذر سلطان ابراهیم می‌کند؛ او پس از رسیدن به محل، چون توان آوردن گاو تا کنار مقبره را نداشته است، تصمیم می‌گیرد آن را همان‌جا به نیت نذری که برای سلطان ابراهیم داشته است، قربانی کند که ناگهان، شیری به گاو حمله می‌کند، ولی شیر به فرمان سلطان ابراهیم در دل کوه طلسم، و به سنگ تبدیل می‌شود. آنها می‌گویند هنوز هم اثر آن شیر در دل کوه مشهود است. زائرانی که برای بار نخست به این محل می‌آیند، مایل‌اند اثر این شیر را ببینند، که معمولاً پس از دقت زیاد و صرف وقت به نظرشان می‌رسد که طرح مبهمی از آن را دیده‌اند (حاجی‌ابراهیم، بش‍‌ ). 
باور دیگر دربارۀ راهی است که به آن «رَه‌پِل» می‌گویند که در گویش بختیاری به معنی راه گوساله است. به گفتۀ افراد محلی، شخصی نذر می‌کند درصورتی‌که خداوند فرزندی به او عطا کند، گوساله‌ای را نذر سلطان ابراهیم نماید؛ اما پس از اینکه صاحب فرزندی می‌شود، به جای گوساله، خروسی را در پای امامزاده قربانی می‌کند؛ این کار موجب می‌شود که گوساله با پای خود از بالای کوه به بارگاه بیاید و در پای امامزاده دراز بکشد و آمادۀ قربانی‌شدن گردد. می‌گویند اثر سم این گوساله در کوه بر جای مانده است و به‌همین‌سبب، امروزه آنجا به ره‌پل مشهور است (کیانی). 
برخی از خانواده‌ها که فرزندی ندارند، دعا می‌کنند اگر صاحب فرزند شوند، تمام این فرزند یا نیمی از بدن او را نذر سلطان ابراهیم کنند. برخی نیز نرمۀ یک یا هر دو گوش فرزند خود را سوراخ می‌کنند و نخی از آن می‌گذرانند و بدین‌ترتیب فرزند خود را غلام یا کنیز حلقه‌به‌گوش آقا می‌کنند. این فرزند موظف و مکلف است تا آخر عمر، بوری (نذر سالانه‌ای که هر فرد بختیاری به سادات می‌پردازد) خود را به بخشی از سادات این امامزاده بپردازد. سادات نیز آن نذر را در «راه آقا» هزینه می‌کنند (همو). 
این زیارتگاه در فصل بهار به‌سبب داشتن آب‌وهوای خوش و همچنین نزدیکی به رود کارون، بسیار جاذب است و مهمانان و مسافران فراوانی را در خود جای می‌دهد. زائران منطقۀ بختیاری یا دیگر نواحی و مناطق که از این امامزاده برای بیماری خود شفا طلبیده، و حاجت گرفته‌اند، شرح چگونگی شفایافتن خود را نوشته، و آنها را در قابهایی در داخل صحن بارگاه، در معرض دید عموم قرار داده‌اند (همو). 
بختیاریها به سلطان ابراهیم ارادت و اعتقادی ویژه دارند، به‌طوری‌که سوگند به نام این امامزاده در روابط اجتماعی و اقتصادی آنان همواره یک اصل اعتمادبخش است. نفرین «سلطان بریم نَهْلیت» (سلطان ابراهیم تو را از میان بردارد)، نفرینی است که باورمندان در مواقع خشم، عجز و استیصال بر زبان جاری می‌کنند و معتقدند که گیرا ست. مردم منطقه آن‌چنان اعتقادی به سلطان ابراهیم دارند که برای دفع خطر، نام این امامزاده را بر روی ماشینهای خود نوشته‌اند («امامزاده»، بش‍‌ ). 

مآخذ

 «امامزاده سلطان ابراهیم»، تیشینه (مل‍‌ )؛ جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379 ش؛ حاجت‌پور، موسى، بختیاری و تحول زمان، اهواز، 1387 ش؛ حاجی‌ابراهیم، مصطفى، «سلطان محبوب بختیاری»، سلطان (مل‍‌ )؛ سردار اسعد، علیقلی و عبدالحسین سپهر، تاریخ بختیاری، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، 1363 ش؛ کیانی هفت‌لنگ، کیانوش، تحقیقات میدانی؛ موسوی معروف، بهروز، «روستای کارتا، امامزاده سلطان ابراهیم (ع)»، مهندس موسوی (مل‍‌ )؛ نیز: 

Mohands-mosavi, www.mohands-mosavi.loxblog.com; Soultaan, www. soultaan.blogfa.com / post-12.aspx (acc.14 / 10 / 1395); Tishineh, www. tishineh.com / touritem (acc. 14 / 10 / 1395). 

کیانوش کیانی هفت‌لنگ