ساری گلین

ساری‌گَلین، از رقصهای سنتی مردم آذربایجان. «ساری‌گلین» از جملۀ رقصهایی است که در بیشتر مناطق آذربایجان اجرا می‌شود و به محلی خاص تعلق ندارد. اکنون این رقص صرفاً در جشنها و همایشهای بزرگ دیده می‌شود.
قدمت این رقص مشخص نیست، اما برخی از پژوهشگران صخره‌نگاره‌ای در منطقۀ سونْگون، در شهرستان ورزقان، از توابع استان آذربایجان شرقی را که تصویری از این رقص را نشان می‌دهد، به‌عنوان سند قدمت این رقص فرض کرده‌اند (سیدسلامت، 34). هنوز تاریخ‌نگاری دقیقی از قدمت این صخره‌نگاره صورت نگرفته است.
معانی دو جزء واژگانی «ساری‌گلین» را می‌توان به دو صورت استخراج کرد: 1. «ساری» به‌عنوان صفت به معنای «زرد»، و «گلین» به‌عنوان اسم به معنای «عروس»؛ در این صورت، معنای ساری‌گلین برابر با «عروسِ زرد» (عروس‌ موبور) می‌شود که معنای رایج نزد همۀ پژوهشگران است. 2. «ساری» به‌عنوان ظرف مکان به معنای «سمت» (اُروجُف، IV / 40) و «به سوی» (هادی، 498)، و «گلین» به‌عنوان فعل به معنای «بیایید»؛ در این صورت، ساری‌گلین برابر با «به این سوی بیایید» می‌شود که یکی از محققان بدان اشاره کرده است (ایزدی، 117).
ساری‌گلین رقصی روایی است. این رقص را بیشتر، زنان به دو صورت فردی و گروهی اجرا می‌کنند. ساری‌گلین از دیدگاه اجرا از رقصهای دیگر آذربایجان کاملاً متمایز است. ویژگی بارز این رقص، غیر‌ریتمیک‌بودن و نزدیکی بسیار آن به تئاتر است و اجرا به شیوه‌ای است که گویی اجراکنندگان یا بازیگران در حال روایت چیزی هستند. پوششها و لباس این رقص تناسب کاملی با نام و محتوای رقص دارد. در هر دو شکل اجرای فردی و گروهی، اجراکننده یا بازیگر اصلی لباس عروسی به تن می‌کند و تاجی بر سر می‌گذارد؛ رنگ این لباس زرد است. موسیقی آن هم در دستگاه بیات شیراز اجرا می‌شود و به‌طور کامل با محتوای روایی رقص تناسب دارد؛ بیات شیراز فرمی موسیقایی است که احساس غم و اندوه را برمی‌انگیزد، ازاین‌رو همواره برای ترانه‌های حاکی از انـدوه، جدایی، ماتم و جز آن نواخته می‌شود (نک‍ : دیبازر، سن گولَنده ... ، 210-217، دور گل ... ، 213، 217-225؛ حسین‌پور، 345).
سازهای به‌کار‌رفته در موسیقی این رقص اینها ست: بالابان، قاوال (دایره) و تار.
نام ساری‌گلین در یک ترانۀ مردمی نیز که در دستگاه بیات شیراز خوانده می‌شود، آمده است. این ترانه هم در موسیقی «موغامی» (= مقامی) و هم در موسیقی «عاشیقی» اجرا می‌شود. ترجمۀ متن آوازی که در موسیقی «ساری‌گلین» خوانده شده، چنین است: سر گیسو را نمی‌بافند، گُلِ آبدار (تر و تازه) را نمی‌چینند، ساری‌گلین / این عشق چه عشقی است، تو را به من نمی‌دهند، امان ای امان چه کنم، ساری‌گلین / / درازنای این درّه، آی چوپان! بره را برگردان، ساری گلین / چه می‌شود که روزی ببینم رخ معشوقم را، امان ای امان چه کنم، ساری‌گلین (دمیرچی، 4 / 11). این ترانه در وزن بایاتی (ه‍ م) سروده شده است و محتوای بایاتیها بیشتر حاکی از عشق، فداکاری، مبارزه، هجران، اندوه، جدایی، مرگ، خزان و پاییز است. 

مآخذ

 ایزدی جیران، اصغر، بازنمود فرهنگ در هنرهای مردمی: انسان‌شناسی رقصهای مردمی آذربایجان، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد مردم‌شناسی، دانشگاه تهران، 1387 ش؛ حسین‌پور صالحی، قدرت، باغلاما پنجره‌نی: آذربایجان ماهنیلاری، تبریز، 1387 ش؛ دمیرچی، حسن، آذربایجان سئچیلمیش ماهنیلاری، تبریز، 1386 ش؛ دیبازر، بهروز، دور گل نازلانا ـ نازلانا ( آذربایجان ماهنی و تصنیفلری)، تبریز، 1389 ش؛ همو، سن گولنده ( آذربایجان ماهنی و تصنیفلری)، تبریز، 1389 ش؛ سیدسلامت، علی، «ساری‌گلین: گونشین اهریمن الیندن آزاد اولماسی مراسیمی»، دالغا، تهران، 1382 ش، شم‍ 2؛ هادی، اسماعیل، لغت‌نامۀ جامع اتیمولوژیک ترکی ـ فارسی دیل دنیز، تبریز، 1386 ش؛ نیز:

Orucov, A. et al., Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, Baku, 2006.

اصغر ایزدی جیران