ریاض خوانی

ریاضْ‌خوانی، گونه‌ای مرثیه‌خوانی برای امام حسین (ع) است که در بندر ریگِ استان بوشهر رواج دارد. 
ریاض‌خوانی در اصل خواندن از کتاب مقتل فارسی ریاض‌ الشهادة اثر محمدحسن بن محمدمعصوم قزوینی‌ (د 1240 ق) است؛ همچون روضه‌خوانی (ه‍ م) که خواندن کتاب روضة ‌الشهدا، و حمله‌خوانی (ه‍ م) که خواندن کتاب حملۀ حیدری است. این کتاب تاریخ و مقتل پیامبر (ص) و امامان (ع) است که مؤلف در 1227 ق، به نام حسینعلی میرزا فرمانفرما، پسر فتحعلی شاه قاجار، در 30 «مجلس» و 3 جلد نگاشته است: جلد یکم 4 مجلس در شرح حال 4 تن از پنج‌تن (ه‍ م) آل‌عبا، یعنی پیامبر (ص)، امام علی، حضرت فاطمه و امام حسن (ع)، جلد دوم 18 مجلس در شرح حال و شهادت امام حسین (ع)؛ و جلد سوم 8 مجلس در سرگذشت دیگر امامان (ع). مؤلفْ خود گزیدۀ آن را نور العیون هادة فی ذکر مصائب ‌السادة نام نهاده است. ریاض الشهادة افزون بر نسخه‌های خطی متعدد (نک‍ : مرعشی، 12/ 138؛ منزوی، 10/ 320)، چند بـار در تبریز و تهران چـاپ سنگـی شده است (نک‍ : مشار، 2/ 2727؛ آقابزرگ، 11/ 328).
ریاض‌خوانان چند روز پیش از هر مجلس، به مطالعۀ این کتاب مشغول می‌شوند تا بتوانند مطالب را به‌درستی در مجلس ارائه دهند. ریاض‌خوانی با مقدمه‌ای از اشعار فارسی و عربی شروع می‌شود. شنوندگان با ریاض‌خوان همراهی، و «دم‌گیری» می‌کنند؛ اوج هنر ریاض‌خوان در دم‌گیری است که مجلس را به شور درمی‌آورد؛ دم‌گیری همخوانی و کشیده‌خواندن حرف آخر ابیاتی است که از حروف صدادار (آ، ای، او) باشد. حاضران مجلس حرف آخر ابیات را همانند گروه کُر اجرا می‌کنند. آخرین اشعار و دم‌گیریها که منتهی به شروع ریاض می‌شود، اشعار فارسی، به‌خصوص اشعار محتشم کاشانی، است. در این حالت، حضار مجلس در دو گام به همان سبک و سیاق دم‌گیری می‌کنند که این حالت 30 ثانیه به طول می‌انجامد و ریاض‌خوان با گفتن «احسنتم لیغفر الله لنا و لکم»، از همخوانها تشکر، و مطلب خود را شروع می‌کند. ریاض‌خوان هرچه به واقعۀ کربلا نزدیک‌تر می‌شود، لحنش آهنگ محزون‌تری می‌گیرد. در بندر ریگ، بلافاصله پس از پایان ریاض‌خوانی، نوحۀ پامنبری خوانده می‌شود؛ معمولاً نوحۀ پامنبری را هم ریاض‌خوان اجرا می‌کند (یزدانی، بش‍ ‌‌).
ریاض‌خوانان مشهور بندر ریگ عبارت‌اند از: قاسم قاسمیان، ابوالحسن صادقی، ملا محمد درخشنده، ملا حسین بحرینی، شیخ غلامحسین اسلامی، عبدالعلی بحرینی، احمد سلیمانی، حاج ابوطالب طالبی، ملا عباس گوهری، غلامحسین قائدی، استاد حسن درخشنده، عبدالرسول زاهدی، و بهرام عبد امامی.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ مرعشی، خطی؛ مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، 1351 ش؛ منزوی، خطی مشترک؛ یزدانی، عبد امام، «گذری بر ریاض‌خوانی در بندر ریگ»، حسینیۀ خان (مل‍ ‌)؛ نیز:

Hossiniyahkhan, www.hossiniyahkhan.ir/ post-28.aspx (acc. Feb. 10, 2016).
حسن ذوالفقاری