روژگیران

روژْگیران، فیلم مستنـد 15دقیقه‌ای ساختۀ مهرداد  اسکویی و ابراهیم سعیدی در 1379 ش. «روژگیران» در زبان کردی از دو واژۀ «روژ» به معنای خورشید و «گیران» به معنای «گرفتن» تشکیل شده، و به معنای خورشیدگرفتگی است. این واژه به مفهوم تاریک‌شدن و ظلمانی‌شدن نیز کاربرد دارد (سعیدی). 
مستند روژگیران، با تصویر مردی که در بلندای صخره‌ای در حال نماز خواندن است و با خواندن نخستین آیۀ سورۀ تکویر (81): «و آنگاه که خورشید تاریک شود ... » آغاز می‌شود. این فیلم باورها و اعتقادات مردم روستای «نِگِل» در منطقۀ کردستان را در زمان خورشیدگرفتگی به تصویر می‌کشد. در این هنگام، مردم از خدا می‌خواهند که روشنایی خورشید همواره بر بالای سرشان باشد. آنها گلها و گیاهان و محصولات کشاورزی را از این تاریکی می‌پوشانند و حیوانات را همچون خود در زیر سقفی پناه می‌دهند تا از آسیب سیاهی و تیرگی آسمان به دور باشند. پیش از وقوع روژگیران فردی با بلندگوی مسجد بارها به مردم هشدار می‌دهد که پس از ساعت 12 کسی نباید به آسمان نگاه کند و از بزرگ و کوچک همه به مسجد بیایند. مردی که در مسجد هشدارهای پیاپی می‌دهد، در جایی می‌گوید: «هر بچه‌ای که به آسمان نگاه کند، خشک خواهد شد!»، یا اینکه می‌گوید: «تا یک ساعت بعد از خورشیدگرفتگی هم کسی نباید به خورشید بنگرد». برخی با وضوگرفتن آمادۀ اقامۀ نماز می‌شوند و پیش از نماز، خدا را به نامهای اعظمش و پیامبرانش قسم می‌دهند که دنیا را در آرامش نگه دارد. زنان روستا هم پارچه‌هایی را به شاخه‌های درختان گره می‌زنند و برخی از گیاهان را در برابر این پدیده می‌پوشانند و برای جلوگیری از خشک‌سالی و مشقت، دعا می‌خوانند (گفتار فیلم). 
پس از جمع‌شدن عده‌ای در مسجد صدای بلندگوی مسجد با تکرار هشدارهایش این پدیده را نشانه‌ای عنوان می‌کند که خدا آن را برای آگاهی مردمان قرار داده است؛ یعنی روژگیران اخطاری است از سوی خدا (نیروی برتر آسمان و زمین) (گفتار فیلم؛ نیز نک‍ : جعفری، بش‍‌ ). زنان دور هم نشسته مویه‌کنان تسبیح می‌اندازند؛ مردان نیز به ذکر مشغول‌اند و عده‌ای به قطار و کنار هم هم‌نوازی دف می‌کنند و شماری هم سماع‌گونه سر می‌چرخانند. این رقص و سماع تا مدتی پس از رفع خورشیدگرفتگی ادامه دارد (گفتار فیلم). 
آواها و شعرهایی که در فیلم به زبان کردی وجود دارد، همه برای مراسم مذهبی، ذکر و عبادت به کار می‌روند. سازهای مورد استفاده نیز دف و طبلک‌اند. عموماً در این مناطق سازهایی که برای مراسم شاد همچون عروسیها استفاده می‌شوند، بیشتر دهل و سرنا، تنبک یا طبل و دوزله‌اند (ه‍ م م)، و سازهایی که در مراسم عبادت و ذکر به کار می‌روند، بیشتر دف و طاس، تنبور، و نی‌اند (ه‍ م م) (سعیدی). 
سعیدی کارگردان فیلم دلیل انتخاب این روستا را وجود نسخه‌ای نایاب و منحصربه‌فرد از قرآن کریم عنوان می‌کند که روی پوست نگاشته شده است و اهالی روستا آن را همچون گنجینه‌ای در مسجد روستا نگهداری می‌کنند. به عقیدۀ وی ساکنان این روستا به‌سبب وجود این قرآن نسبت به دیگر روستاهای منطقه مذهبی‌ترند؛ لذا، باورها و اعتقاداتشان نیز پررنگ‌تر است. براساس تحقیقات و روایات، گویا این قرآن یکی از 4 نسخۀ قرآنی است که اعراب به هنگام لشکرکشی مسلمانان به ایران، به همراه خود به ایران آورده‌اند. به روایتی این قرآن منتسب به عثمان، خلیفۀ سوم از خلفای راشدین است (سعیدی). 
تحقیق و کارگردانی این مستند را مهرداد اسکویی و ابراهیم سعیدی انجام داده‌اند؛ تصویربرداری و تدوین فیلم برعهدۀ ابراهیم سعیدی، صدابردار آن شهرام بادکوبه، و تهیه‌کنندۀ فیلم نیز انجمن سینمای جوان ایران بوده است. 

مآخذ

جعفری، مرضیه، «مستند روژگیران»، انسان‌شناسی و فرهنگ (مل‍‌ )؛ سعیدی، ابراهیم (کارگردان)، گفت‌وگو با مؤلف؛ قرآن کریم؛ نیز: 

Anthropology, www.anthropology.ir/ node/ 6616. 
وحید وحیدیان