رشید یاسمی

رَشیدِ یاسَمی، غلامرضا (1275-1330 ش/ 1896-1951 م)، ادیب و شاعر معاصر که در پی‌ریزی مردم‌شناسی دولتی ایران و بنیاد نهادن بنگاه مردم‌شناسی نقش داشت. 
رشیدیاسمی از بزرگ‌زادگان طایفۀ گوران در غرب کرمانشاه بود. پدرش محمدولی خان میرپنج، مردی اهل ذوق بود و جد مادری‌اش نیز شاهزاده محمدباقر میرزای خسروی، نویسندۀ رمان معروف شمس و طغرى است (رشیدیاسمی، «چگونه ... »، بیست‌ویک؛ افشار، یادداشت بر ... ، 13؛ ریاحی، 5). رشیدیاسمی در 17سالگی به تهران آمد و در مدرسۀ سن‌لوئی درس خواند و زبـان فرانسوی را در آنجا آموخت (رشیدیاسمی، همـان، بیست ـ بیست‌وسه). او در کنار ادبیات، فلسفه را نزد میرزا طاهر تنکابنی و قمشه‌ای، عرفان را از محضر ملا عباسعلی کیوان، و زبان پهلوی را از پرفسور هرتسفلد آموخت (همان، بیست‌وچهار). 
رشیدیاسمی از 1295 ش، کار پژوهش و تدریس را به طور جدی آغاز کرد. با ملک‌الشعرا بهار، علی دشتی، عباس اقبال آشتیانی و سعید نفیسی همکاری داشت و در نشریات آن دوره، مانند روزنامۀ شفق سرخ و مجلۀ دانشکده مقالات بسیاری منتشر کرد (افشار، سواد ... ، 1/ 246؛ یغمایی، 487). وی استاد تاریخ دانشگاه تهران بود و بعدها به عضویت فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز درآمد (ریاحی، همانجا؛ یغمایی، 488، 490). 

رشید یاسمی و فولکلور

در روزهای 4-12 اسفند 1314، وزارت معارف وقت برای آشنا ساختن رؤسای مدارس و نمایندگان فرهنگ ایالات و ولایات با اصول نهضتِ معارفیِ روزگارِ پهلوی اول، یک مجلس مشورتی در تهران برپا کرد که جلسه‌های سوم و هفتم آن به جمع‌آوری فولکلور ایران و تأسیس موزۀ انسان‌شناسی اختصاص یافت (دالوند، 13-14). رشیدیاسمی به عنوان استاد دانشگاه، در کنار ویلیام هاز و آندره گدار از چهره‌های علمی و کارگردانان اصلی گردهمایی یادشده، در حوزۀ گردآوری فولکلور بودند. وی در جلسۀ سوم مجلس مشورتی، شرح مبسوطی در لزوم جمع‌آوری افسانه‌ها و ترانه‌ها و عادات و آداب و اخلاق با عنوان «در باب فولکلور» ایراد کرد («در باب ... »، 86 بب‍‌ ). این سخنرانی که یگانه فعالیت وی در حوزۀ فرهنگ مردم و مردم‌شناسی است، نخستین تلاش فکری و علمی دولت در زمینۀ گردآوری فرهنگ مردم به شمار می‌رود. رشیدیاسمی با ایران‌شناسانی چون ماسه و کریستن‌سن دوستی داشت و از طریق آنها و به کمک متون فرانسوی، با دانش فولکلور آشنا شد. نوشته‌های او حاصل پژوهشهایی است که بنا به درخواست فرهنگستان و شورای عالی معارف، در این زمینه انجام داد که قرار بود به صورت کتابچه‌ای منتشر شود (دالوند، 17؛ رشیدیاسمی، همان، 90). 
او فولکلور را علمی «بی‌سابقه، جدید و مستقل» توصیف می‌کند و اصطلاح «فرهنگ عامه» را ترجمۀ تحت‌اللفظی آن می‌داند. رشیدیاسمی با دیدگاهی تاریخ‌نگارانه به فولکلور می‌نگرد و آن را مانند یافته‌های باستان‌شناختی از مواد کار مورخ تاریخ اجتماعی برمی‌شمارد (همان، 86- 88؛ دالوند، همانجا). همچنین وی به پیوند فولکلور با دیگر دانشها چون روان‌شناسی، اقتصاد، ادبیات، ادیان، زبان‌شناسی، تاریخ و جز اینها اشاره می‌کند و سودمندیهای مطالعۀ آن را یادآور می‌شود. او حکایات، شعر و تصنیف و سرود و ترانه و بحر طویل، لغات، امثال، آثار قدیم، مکانهای طبیعی، عقاید و آداب، اسناد قدیمی و جز اینها را نمونه‌هایی از قلمرو دانش نوین فولکلور می‌داند و گردآوری آنها را لازم می‌شمارد (همان، 88-90). وی در پایان به رده‌بندی مفاهیم یادشده می‌پردازد و فولکلور را به دو بخش «آثار مادی» و «آثار معنوی» تقسیم می‌کند؛ هریک از این بخشها به گروهها و زیرگروههایی تقسیم می‌شوند (همان، 92-93). رده‌بندی رشیدیاسمی نخستین رده‌بندی ایرانی موجود در این زمینه از دانش است. 

مآخذ

افشار، ایرج، سواد و بیاض، تهران، 1344 ش؛ همو، یادداشت بر مقاله‌ها و رساله‌های غلامرضا رشیدیاسمی، به کوشش همو، تهران، 1373 ش؛ دالوند، حمیدرضا، «تاریخ پژوهشهای فرهنگ مردم در ایران (4)»، فرهنگ مردم، تهران، 1386 ش، س 5، شم‍ 21-22؛ رشیدیاسمی، غلامرضا، «چگونه شاعر و نویسنده شدم»، دیوان، تهران، 1336 ش؛ همو، «در باب فولکلور»، تعلیم و تربیت، تهران، 1315 ش، س 6، شم‍ 1؛ ریاحی، محمدامین، «زندگانی رشیدیاسمی»، دیوان غلامرضا رشیدیاسمی، تهران، 1336 ش؛ یغمایی، حبیب، «از یادداشتهای یک استاد دربارۀ رشیدیاسمی»، یغما، تهران، 1352 ش، س 26، شم‍ 8. 

حمیدرضا دالوند