آریانا

آرْیانا [āryānā]، بهرام(نام اصلی: حسین معتمدی منوچهری تنکابنی) (1285-1364ش/ 1906-1985م)، ارتشبد، از سران نظامی عصر پهلوی دوم. در ایران و فرانسه تحصیل نظامی کرد و در 1308ش ( ایران...، 67) به تدریس در دانشکدۀ افسری مشغول شد. علاقۀ بسیار او به ناپلئون و تقلید از رفتار او، سبب شد که در دانشکدۀ افسری به «حسین ناپلئون» معروف شود (عاقلی، شرح...، 1/ 12). در 1318ش، با درجۀ سرگردی به معاونت فرمانده گردان و در 1319ش، به مدیریت آموزش رستۀ پیاده منصوب شد (همان، 1/ 10). در جنگ جهانی دوم، از نظامیانی بود که از سوی متفقین و به ظن همکاری با آلمانیها، یا تمایل به آنها، دستگیر، و به اردوگاهی در اراک منتقل شد (عاقلی، همان، 1/ 11). در دورۀ دوسالۀ تبعید در اراک توانست به دانشکدۀ حقوق راه یابد و در رشتۀ حقوق تحصیل کند (لارودی، 256). او پس از آزادی، به مناصبی چون ریاست رکن یکم و معاونت اداری دانشکدۀ افسری گمارده شد (عاقلی، همانجا) و در ضمن به تشکیلات ناآشکار نهضت ملی به رهبری سرلشکر حسن ارفع (ه‍ م)، رئیس ستاد ارتش پیوست (خامه‌ای، 447). در 1325ش به معاونت لشکر خراسان، در اسفند 1326، پس از ارتقا به درجۀ سرتیپی، به مدت دو سال به فرماندهی تیپ مهاباد (نظامیان...، 10) و در 1328ش به فرماندهی لشکر گارد منصوب شد و یک سال بعد، نام خود را به بهرام آریانا تغییر داد (همانجا). 
در مهر1331، دکتر مصدق، نخست‌وزیر وقت، پس از انحلال لشکر گارد وی را به عنوان وابستۀ نظامی به فرانسه فرستاد ( گذشته...، 583؛ عاقلی، همانجا). آریانا در ایام اقامت در فرانسه از دانشگاه سوربن دکترای حقوق بین‌الملل گرفت (همانجا). در 1334ش، پس از بازگشت به ایران، به درجۀ سرلشکری ارتقا یافت و ریاست ستاد نیروی زمینی به او سپرده شد. در 1339ش با درجۀ سپهبدی از این سمت برکنار، و به ژنرال آجودانی محمدرضا پهلوی برگزیده شد (همو، روزشمار...، 2/ 49، 56، 109-110). در 1341ش با عنوان فرمانده عملیات جنوب، مأمور سرکوب شورش عشایر فارس شد (همو، شرح، 1/ 11-12) و در اول تیر 1342، پس از سرکوب شورش، پایان عملیات را اعلام کرد (شهبازی، 303-304). او در کتابی با نام تاریخچۀ عملیات جنوب، این عملیات را به روایت خودش شرح داده است. در 1343ش به درجۀ ارتشبدی ارتقا یافت و در 28 آذر 1344 به ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران منصوب شد. از اقدامات او در دورۀ ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران، انتشار مجلۀ بررسیهای تاریخی و تأسیس انجمن فرهنگ ارتش در 1347ش برای گزینش واژه‌های فارسی در برابر واژه‌های بیگانه و عربی به فارسی بود (بررسیهای تاریخی، 325-326). او 4 سال در این سمت باقی ماند. 
آریانا پس از بازنشستگی در پاریس اقامت کرد و پس از انقلاب اسلامی، رهبری سازمان آزادگان را در مخالفت با انقلاب برعهده گرفت و به‌منظور رهبری شاخۀ نظامی این سازمان برضد جمهوری اسلامی ایران به ترکیه رفت، ولی به سبب اختلاف با این سازمان، از آن جدا شد و ارتش رهایی‌بخش ایران (آرا) را تأسیس‌کرد که عمر آن نیز کوتاه‌بود. آریانا در پاریس درگذشت (کیا، 152-153، 178-180، 186- 188؛ عاقلی، همان، 1/ 12).

مآخذ

بررسیهای تاریخی، تهران، 1347ش، س 3، شم‍ 3 و 4؛ خامه‌ای، انور، خاطرات سیاسی، تهران، 1372ش؛ شهبازی، عبدالله، ایل ناشناخته، تهران، 1366ش؛ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، 1370ش؛ همو، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، 1380ش؛ کیا، ب.، ارتش تاریکی، تهران، 1376ش؛ گذشته چراغ راه آینده است، تهران، نشر سمندر؛ لارودی، نورالله، اسیران، تهران، 1331ش؛ نظامیان عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، ارتشبد بهرام آریانا، تهران، 1384ش؛ نیز:

Iran Who’s Who, Tehran, 1976. 
فاطمه معزّی