آزرده دهلوی

آزُرْدۀ‌ دِهْلَوی [azo(a)rde-ye dehlavī]، (یا كـشمیری‌)، صدرالدین‌ خان‌ (1204-1285ق‌\ 1790- 1868م‌)، پسر لطف‌الله‌ كشمیری، مفتی‌، شاعر و نویسندۀ اردو. وی در دهلی‌ زاده‌ شد و در همان‌جا قرآن‌، حدیث‌، فقه‌، منطق‌ و فلسفه‌ آموخت‌. در 1260ق‌\ 1844م‌ از سوی‌ حاكمان‌ انگلیسی‌ مفتی‌ دهلی‌ شد و مقام‌ صدرالصدوری‌ گرفت‌. وی‌ با بازسازی‌ مدرسۀ «دارالبقاء» به‌ تدریس‌ در آن‌ پرداخت‌. از شاگردان‌ او می‌توان‌ مولانا ابوالخیر پدر ابوالكلام‌ آزاد، سِر سیداحمدخان و شمس‌الشعرا و دیگران را‌ نام‌ برد. وی‌ در شورش‌ 1273ق‌\ 1857م‌، به‌ اتهام‌ فتوای‌ جهاد با انگلیسیها دستگیر، و خانه‌ و اموال‌ و كتابخانۀ‌ نفیس‌ او مصادره‌ شد. او از این‌ پس‌ در لاهور اقامت‌ گزید و همان‌جا درگذشت‌ و به‌ خاك‌ سپرده‌ شد. 
او به‌ زبان‌ فارسی‌، عربی‌ و اردو شعر می‌سرود. جز 150‌ بیت‌ باقی‌ مانده‌ از او، دو كتاب‌ منتهی‌المقال‌ فی‌ شرح‌ حدیث‌ لاتشد الرحال‌ (در ردّ ابن‌ تیمیه‌ و ابن‌ حزم‌ كه‌ زیارت‌ قبور را حرام‌ می‌دانستند) و كتاب‌ الدر المنضود فی‌ حكم‌ امرأة المفقود از آثار اوست‌.*

مآخذ

آزرده، محمدصدرالدین، تذکرۀ آزرده، به کوشش مختارالدین احمد، کراچی، 1974م؛ رحمان علی، محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، لکهنو، 1332ق؛ صدیق حسن‌خان، محمدصدیق، شمع انجمن، به کوشش محمد عبدالمجید، بهوپال، 1293ق؛ قادری، حامدحسن، داستان تاریخ اردو، لکشمی ناراین اگروال، 1941م؛ نیز:   

 EI1; EI2.
بخش ادبیات فارسی