دحداح

 دَحْداح، رُشَید، روزنامه‌نگار، شاعر، پژوهشگر، مترجم و بازرگان مارونی (1228-1306 ق / 1813- 1889 م). او در روستای عَرْمون (عَرامون)، یکی از روستاهای شهرستان کِسِرْوان (کِسْرَوان) واقع در استانِ جبل لبنان، متولد شد. در مدارس عین ورقه و بزُمّار زبانهای ایتالیایی، سریانی، عربی و ترکی را آموخت (داغر، 2 / 361) در 1254 ق / 1838 م به دبیری شاهزاده امین شهابی، فرزند شاهزاده بشیر (1788-1840 م)، حاکم جبل لبنان، گمارده شد و دو سال در این منصب خدمت کرد (دحداح، سلیم خطّار، 457؛ شیخو، 139؛ دبس، 1 / 354).
رشید دحداح در آغاز حکومت عمر پاشا (1258 ق / 1842 م) عهده‌دار نظارت بر املاک دولتی شد، اما خیلی زود از این کار کناره گرفت (دحداح، سلیم خطار، 457- 458؛ دبس، همانجا). وی در 1259 ق / 1843 م به توطئه بر ضد باب عالی متهم شد و ناگزیر به کنسولگری فرانسه در صیدا گریخت، و سرانجام در 1261 ق / 1845 م به همراه عموی خود، مرعی دحداح به مارسی رفت و با دختر او ازدواج کرد و همان‌جا اقامت گزید (شیخو، همانجا). آنجا ضمن اینکه مشغول تجارت بود، به مسائل ذوقی و ادبی روی آورد و یک دستگاه چاپ تدارک دید و به انتشار چند اثر کلاسیک عربی پرداخت (ایالن، 47) و سرانجام تجارت را به کناری نهاد و به دانش و ادبیات روی آورد.
دحداح در 1274 ق / 1858 م روزنامۀ البرجیس و انیس الجلیس را در پاریس تأسیس کرد، و با این کار مورد توجه حکومت فرانسه قرار گرفت و در میان ادیبان از شهرت گسترده‌ای برخوردار شد. در این روزنامه مقاله‌هایی در سیاست، زبان، تاریخ و ادبیات منتشر می‌شد (شیخو، ایالن، همانجاها؛ طرازی، 1 / 101).

1. Arthur de La Guéronnière, Portrait politique de l'empereur Napoléon III.

رشید دحداح شعر نیز می‌سرود. قصیده‌ای از او در مدح ناپلئون سوم که در 1267 ق / 1851 م سروده، در دست است. در 1279 ق / 1862 م زمانی که بایِ تونس به پاریس رفت، دحداح او را در گرفتن یک وام با شرایط مناسب کمک کرد و او را با لامیۀ خود که در معارضه بـا لامیۀ کعب بن زهیـر سروده بـود، ستـود (نک‍ : ص 155- 159؛ طرازی، همانجا) و به همین سبب به عنوان مترجم ویژۀ بای برگزیده شد و در حکومت او امور مهمی را بر عهده گرفت (شیخو، 139-140).
دحداح در 1284 ق / 1867 م از سوی پاپ پیوس نهم به دریافت لقب کنت نایل شد (دبس، 1 / 355؛ طرازی، همانجا). در 1292 ق / 1875 م، او در ساحل مانش روستایی به نام دینار را با زمینهای اطرافش خریداری کرد، و آنجا را به شهری زیبا تبدیل نمود و قصری برای خود در آن بنا کرد و تا پایان عمر به همراه خانواده‌اش در آن زیست، و به مطالعه و تألیف پرداخت (شیخو، 140؛ طرازی، همانجا).
دحداح لغت‌نامۀ جِرمانوس فَرْحَات (د 1145 ق / 1732 م) با عنوان باب الاِعراب عن لغة الاَعراب را که خلاصۀ قاموس المحیط فیروزآبادی (د 817 ق / 1415 م) است، بازبینی و اصلاح کرد و در مارسی منتشر نمود (1265 ق / 1849 م). وی همچنین دو شرح و تفسیر بر دیوان ابن‌فارض (د 632 ق / 1235 م) از آنِ شیخ حسن بورینی و عبدالغنی نابلسی را تصحیح و گردآوری کرد (قاهره، 1279 ق / 1862 م؛ نیز نک‍ : ه‍ د، ابن‌فارض). افزون‌بر اینها کتاب «تصویر سیاسی ناپلئون سوم» اثر آرتور دُ لا گرُنیر1، وزیر فرانسوی، را به عربی ترجمه کرد (پاریس، 1860 م).
دحداح نخستین کسی بود که کتاب فقه اللغۀ ابومنصور ثعالبی (د 427 ق / 1035 م) را منتشر کرد (پاریس، 1861 م). دو مجموعه از او در دست است: یکی با عنوان طرب المسامع فی الکلام الجامع (پاریس، 1861 م) که دربردارندۀ اشعار حکمت‌آمیز است؛ و دیگری با عنوان قِمَطْرة طَوامیر / الطوامیر (وین، 1880 م) که مشتمل بر مقاله‌های ادبی است. علاوه‌براین، منابع به آثاری از او اشاره کرده‌اند که منتشر نشده، یا از بین رفته‌اند، ازجمله دیوان شعر و کتاب السیّـار المُشرق فی بوار المَشرق که حاوی نکاتی تاریخی دربارۀ مشرق‌زمین و مسیحیان عرب است؛ نیز رساله‌ای در فن مناظره با عنوان ترویح البال فی العلم / و القلم و المال (نک‍ : دبس، 1 / 356؛ کحاله، 3 / 160؛ سرکیس، 868). در 1941 م کتابخانۀ برلین مجموعه نسخه‌های گردآوری‌شده توسط دحداح را خریداری کرد (نک‍ : عواد، 1 / 158).

مآخذ: داغر، یوسف اسعد، مصادر الدراسة الادبیة، بیروت، 1972 م؛ دبس، یوسف، الجامع المفصل فی تاریخ الموارنة المؤصّل، به کوشش میشال حایک، بیروت، 1987 م؛ دحداح، رشید، «قصیده»، المشرق، بیروت، 1902 م، س 5، شم‍ 4؛ دحداح، سلیم خطّار، «الکونت رشید الدحداح و اسرته»، المشرق، بیروت، 1901 م، س 4؛ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346 ق / 1928 م؛ شیخو، لویس، «الآداب العربیة فی القرن التاسع عشر»، المشرق، بیروت، 1910 م، س 13؛ طرازی، فیلیپ، تاریخ الصحافة العربیة، بیروت، 1913 م؛ عواد، کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، کویت، 1405 ق / 1984 م؛ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ نیز:

Ayalon, A., The Press in the Arab Middle East, New York / Oxford, 1995.

بابک فرزانه