داوود پاشا

داوودْ پاشا، یا قره‌داوود پاشا (د 1032 ق / 1623 م)، صدراعظم عثمانی. اصل و تبارش از بوسنی، در شبه‌جزیرۀ بالکان است. وی در دربار عثمانی پرورش یافت و مدارج ترقی را در مناصب مختلف خدمات درباری به‌تدریج طی کرد (پاکالین، I / 384, II / 167؛ عثمان‌زاده، 67- 68؛ پچوی، 2 / 310-311؛ حاجی‌خلیفه، 1 / 252). مدتی بیگلربیگی (میرمیران) آناتولی و سپس وزیر، و چند روزی نیـز قَپودان دریـا (دریاسالار) شد (همانجاها؛ ثریـا، 2 / 325؛ هامـر پورگشتال، IV / 558؛ دانشمند، III / 546-547). در همین ایام با دختر سلطان محمد سوم (سل‍ 1003-1012 ق / 1595-1603 م) و خواهر سلطان مصطفى ازدواج کرد (حاجی‌خلیفه، عثمان‌زاده، همانجاها). مدتی نیز به‌عنوان «محافظ» ایالت قسطمونی تعیین شد (حاجی‌خلیفه، 1 / 256). در جریان شورشهای جلالی (نک‍ : ه‍ د، جلالی، نهضت) وزیر ایالت حلب شد، ولی از رفتن به آنجا خودداری ورزید (حاجی‌خلیفه، 1 / 268؛ «دائرةالمعارف ... »، IX / 36-37).
چون سلطان مصطفى به‌سبب عدم تعادل روانی و انجام اعمال ناشایست، معزول شد (نعیما، 2 / 160-163) و عثمان دوم بر تخت نشست، داوود پاشا نیز از دریاسالاری و وزارت عزل شد («دائرةالمعارف»، همانجا). در جریان لشکرکشی سلطان عثمان به خوتین، قلعه‌ای در مولداویا، در 1030-1031 ق / 1621-1622 م (نک‍ : اوزون‌چارشیلی، III(1) / 130-132)، داوود پاشا نیز شرکت داشت (عثمان‌زاده، همانجا). بعد از عدم موفقیت در این جنگ، میان سلطان و ینی‌چریها اختلاف افتاد که به شورش سپاه و عزل سلطان عثمان و بازگشت مصطفى به سلطنت انجامید (اوزون‌چارشیلی، III(1) / 133-138؛ هامر پورگشتال، IV / 557-559؛ نعیما، 2 / 225- 229). در این احوال، داوود پاشا با وساطت مادر سلطان که مادر همسر او نیز بود، به صدارت برگزیده شد (عثمان‌زاده، همانجا؛ هامر پورگشتال، IV / 558؛ منجم‌باشی، 3 / 653؛ پچوی، 2 / 386؛ دانشمند، III / 502).
صدراعظم جدید در صدارت کوتاه‌مدتش که فقط 24 (همانجا) و به قولی دیگر 26 روز (عثمان‌زاده، همانجا) به درازا کشید، سلطان عثمان را در زندان یدی‌قله زندانی کرد و سرانجام دستور داد تا او را خفه کردند (هامر پورگشتال، IV / 571-575؛ پچوی، 2 / 387- 388؛ نعیما، 2 / 230؛ حاجی‌خلیفه، 2 / 22-23)؛ ازاین‌رو، مورد تقبیح و تنفر مردم قرار گرفت و به قاتل عثمان معروف شد (دانشمند، همانجا). داوود پاشا در برابر اعتراض مردم به این قتل، ناراضیان و معترضان را با دادن مقام و منصب و پول ساکت می‌کرد و برای حفظ قدرت از اوباش و اراذل یاری می‌‌جست (عثمان‌زاده، همانجا؛ منجم‌باشی، 3 / 654). او در پی تداوم اعتراض مردم به قصد خون‌خواهی عثمان، سرانجام از مقام صدارت معزول و زندانی شد (همو، 3 / 654-655؛ عثمان‌زاده، 67- 68؛ دانشمند، III / 319؛ حاجی‌خلیفه، 2 / 25) و با رأی دیوان (هامر پورگشتال، IV / 571) به اعدام محکوم گردید و در 1032 ق / 1623 م اعدام شد (عثمان‌زاده، منجم‌باشی، هامر پورگشتال، دانشمند، همانجاها). گویند هنگام اجرای حکم، دستخطی منسوب به سلطان مصطفى مبنی‌بر دستور قتل عثمان نشان داد و همچنین مأموران اجرای حکم را با پیشنهاد رشوه به جلوگیری از اجرای حکم دعوت کرد (همو، III / 319-320).

مآخذ

پچوی، ابراهیم، تاریخ، استانبول، 1283 ق / 1866 م؛ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر عثمانیه)، استانبول، 1311 ق؛ حاجی‌خلیفه، فذلکة، استانبول، 1286-1287 ق؛ عثمان‌زاده تائب، احمد، حدیقة الوزراء، فرایبورگ، 1969 م؛ منجم‌باشی، احمد دده، صحائف الاخبار، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، 1285 ق / 1868 م؛ نعیما، مصطفى، تاریخ، استانبول، 1280 ق؛ نیز:

Danişmend, I. H., İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi, Istanbul, 1950; Hammer-Purgstall, J., Geschichte des Osmanischen Reiches, Graz, 1963; Pakalın, M. Z., Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, 1971; Türkiye diyanet vakfi İslâm ansiklopedisi, Istanbul, 1994; Uzunçarԫılı, İ. H., Osmanlı tarihi, Ankara, 1983.

علی‌اکبر دیانت