دانیه

دانیه، در زبان اسپانیایی: دِنیا، شهری کوچک و کهن در جنوب شرقی اسپانیا، واقع در کرانۀ خلیج والنسیا، از شاخابه‌های دریای مدیترانه.
این شهر در سدۀ 6 ق‌م، توسط یونانیان بنیاد نهاده شد (EI2, II / 111) و یکی از کلنیهای یونانی‌نشین در کرانه‌های شبه‌جزیرۀ ایبریا به شمار می‌رفت. به نوشتۀ استرابن، اهمیت آن بیشتر به‌سبب وجود معبد آرتمیس بود و یونانیان آن را «هِمِروسکوپیوم» می‌خـواندند. پس از چیرگی رومیـان بر شبه‌جزیرۀ ایبریـا، به‌سبب موقعیت مناسب طبیعی این شهر، سرتوریوس، سردار رومی، آنجا را به پایگاهی دریایی برای رومیان بدل ساخت. در زمان رومیان، چون مردم این شهر الٰهۀ رومی دیانا ــ برابر با آرتمیس یونانی ــ را پرستش می‌کردند، نام آن به «دیانیوم» به معنای شهر دیانا تغییر کرد (II / 89). در دورۀ حاکمیت رومیان، دانیه رونق یافت و به مسیحیت گرایید (EI2، همانجا).
دانیه در 94 ق / 713 م، توسط طارق بن زیاد گشوده، و بر قلمرو مسلمانان افزوده شد (همانجا). هرچند از تاریخ دانیه، از زمان فتح آن به دست اعراب مسلمان تا برافتادن دستگاه فرمانروایی امویان اندلس در اوایل سدۀ 5 ق / 11 م، آگاهیهای چندانی در دست نیست، اما از نوشته‌های جغرافی‌نویسان مسلمان این‌گونه پیدا ست که دانیه شهری آباد و زیبا، و دارای جمعیت قابل ملاحظه‌ای بوده، و بندرگاهی شگفت‌انگیز به نام سُمّان داشته است؛ دیواری نیز در نهایت استواری و با اصول مهندسی، گرداگرد شهر را در بر می‌گرفته است؛ بخش شرقی این دیوار به‌منظور جلوگیری از حملات دریایی تا درون دریا کشیده شده بود. پیرامون دانیه را زمینهای کشاورزی گسترده و باغهای انجیر، انگور و بادام در بر می‌گرفته است (نک‍ : ادریسی، 2 / 557؛ یاقوت، 2 / 434؛ ابن‌عبدالمنعم، 232).
به نوشتۀ ابن‌عذاری (3 / 115، 156-157)، زمانی‌که بربرها در 403 ق / 1012 م، بر قرطبه استیلا یافتند، مردم بنی‌عامر به شرق اندلس گریختند و دانیه و اطراف آن را به تصرف خود درآوردند و مجاهد عامری به حکومت دانیه و جزایر شرقی دست یافت. مجاهد از‌لحاظ دانش و بزرگداشت دانشمندان و جلب بسیاری از آنان به دانیه شهرت بسیار داشت (نک‍ : ابن‌خطیب، 217-220؛ دوزی، IV / 4). او اصالتاً اهل روم و از موالی ابوعامر محمد بن ابی‌عامر بود. به روایتی، مجاهد تا 432 ق / 1041 م بر دانیه حکومت داشت و در این سال، ابوالاحوص معن بن محمد از طرف عبدالعزیز بن ناصر، امیر بلنسیه، به حکومت آنجا رسید، تا آنکه در 436 ق / 1044 م، اقبال‌الدوله علی، پسر مجاهد عامری، بر حکومت دانیه دست یافت (نک‍ : آیتی، 136)؛ اما به نوشتۀ برخی دیگر از منابع، مجاهد تا هنگام مرگ در 436 ق بر دانیه حکومت داشت و پس از وی، پسرش اقبال‌الدوله علی به حکومت آنجا رسید (نک‍ : ابن‌اثیر، 9 / 290).
در 468 ق / 1076 م، در جنگی که میان اقبال‌الدوله علی و احمد بن سلیمان، ملقب به مقتدر، امیر بنی‌هودی سرقسطه، درگرفت، علی بن مجاهد شکست خورد و از دانیه بیرون رانده شد (آیتی، همانجا)؛ اما به نوشتۀ ابن‌اثیر (9 / 290-291)، پس از علی بن مجاهد، پسرش ابوعامر به حکومت رسید و در 478 ق / 1085 م، احمد بن سلیمان بر او چیره گشت.
حکومت دانیه تا485 ق / 1092 م، در دست بنی‌هودیان باقی بود، تا آنکه در همان سال توسط مرابطون ساقط شدند. دانیه تا سالهای میانی سدۀ 7 ق / 13 م، در قلمرو حکومتهای اسلامی اندلس باقی بود، تا سرانجام در 642 ق / 1244 م، خامِز / جیمز اول، پادشاه آراگون، بر دانیه استیلا یافت و این شهر برای همیشه از شمار سرزمینهای اسلامی بیرون رفت (عبادی، 96، حاشیۀ 2).
در دورۀ شکوفایی فرهنگ اسلامی در دانیه، بزرگانی چند از این شهر برخاسته‌اند؛ از آن جمله‌اند: احمد بن طاهر انصاری خزرجی دانی (د 532 ق / 1138 م)؛ احمد بن معد بن عیسى دانی (د 550 یا 551 ق / 1155 یا 1156 م)، معروف به ابن‌اقلیشی (نک‍ : ابن‌عبدالملک، 1 / 129-131، 2 / 543-544؛ مقری، 2 / 598-600)؛ احمد بن علی بن یحیى عون‌الله الانصاری دانی (د 609 ق / 1212 م)؛ و محمد بن طاهر خزرجی دانی (د 619 ق / 1222 م) (ابن‌عبدالملک، 1 / 342-344؛ مقری، 2 / 142-143، 506).

مآخذ

آیتی، محمد‌ابراهیم، آندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، تهران، 1340 ش؛ ابن‌اثیر، الکامل؛ ابن‌خطیب، محمد، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، 1956 م؛ ابن‌عبدالملک، محمد، الذیل و التکملة، به کوشش محمد بن شریفه، بیروت، دارالثقافه؛ ابن‌عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1980 م؛ ابن‌عذاری، احمد، البیان المغرب، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، بیروت، 1930 م؛ ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، بیروت، 1409 ق / 1989 م؛ عبادی، احمد مختار، حاشیه بر تاریخ الاندلس ابن‌کردبوس، به کوشش همو، مادرید، 1971 م؛ مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388 ق / 1967 م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

Dozy, R., Histoire des Musulmans d’Espagne, Leiden, 1861; EI2; Strabo, The Geography, tr. H. L. Jones, London, 1960.

پرویز امین