دانشکده الهیات و معارف اسلامی، نشریه

دانِشْکَدۀ اِلٰهیّاتْ وَ مَعارِفِ اِسْلامی، نَشْریّه، مجلۀ تحقیقاتی ـ خبـری دانشکدۀ معقول و منقول دانشگاه تهران (بعدها الٰهیات و معارف اسلامی). این مجله از زمان تأسیس دانشکده، در 1313 تا 1387 ش، با 3 نام متفاوت و با تغییراتی اندک در مندرجات و موضوعات پژوهشی، در 3 دورۀ زمانی، بدین شرح منتشر شده است:
دورۀ اول: تحت عنوان مجموعۀ رسائل دانشکدۀ معقول و منقول، مجله‌ای فلسفی، دینی و اخلاقی بود. نخستین شمارۀ این مجله در فروردین 1314، در 3 بخش فارسی، عربی و فرانسوی و در 66 صفحه، به سردبیری معاون وقت دانشکدۀ معقول و منقول، بدیع‌الزمان فروزانفر، منتشر شد (اسفندیاری، 99؛ فروزانفر، 2؛ برزین، 188؛ نیز نک‍ : عالم‌زاده، 7).
نشر افکار، تحقیقات و خطابه‌های علمی، ادبی و فلسفی استادان دانشمند و فرهیختۀ دانشکده به‌منظور آگاهی دانش‌پژوهان، مطلع‌نمودن دانشجویان و علاقه‌مندان از برنامه‌ها و قوانین دانشکدۀ معقول و منقول، و آشنایی با چگونگی تحصیلات در آنجا، از جملۀ اهداف انتشار این مجله به شمار می‌آمد (فروزانفر، 1-2). آن زمان، مسئولان دانشکده در نظر داشتند نفایس کتابخانۀ دانشکده به همراه گزارشی از فهرست مندرجات کتابهای نسبتاً نادر موجود در آن دانشکده را در هر شمارۀ مجله چاپ و منتشر کنند (همو، 2). این مجله تا تیر 1317، در 8 شماره و در 525 صفحه انتشار یافت و بعد از این تاریخ تعطیل شد (اسفندیاری، همانجا؛ محمدی، «در آغاز ... »، 1).
بیشتر صفحات شماره‌های 1 تا 3 و نیز صفحاتی از شمارۀ 8 این مجله را که سالی دو شماره و تقریباً هر 6 ماه یک ‌بار منتشر می‌شد، اخبار دانشکده، گزارشهای اداری و آموزشی، و فهرست پذیرفته‌شدگان و دانش‌آموختگان در بر گرفته بود (مثلاً نک‍ : «قانون .... »، 3 بب‍ ؛ نیز عالم‌زاده، 8)؛ اما در دیگر صفحات شماره‌های مجله، آثاری ابتکاری و ارزشمند و متن خطابه‌های علمی فضلای مشهـور آن دوره مـانند مـلک‌الـشعرا بهـار، محمـدعلی فروغی، علی‌اصغر حکمت، علی‌اکبر سیاسی، و قاسم غنی قرار داشت. این آثار و خطابه‌ها، عمدتاً در موضوعات فلسفی، ادبی، دینی و تربیتی بود (اسفندیاری، عالم‌زاده، همانجاها).
دورۀ دوم: تحت عنوان نشریۀ دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی، مجله‌ای تاریخی، ادبی و خبری بود. نخستین شمارۀ این نشریه، در اسفند 1345 و در 3 بخش فارسی، عربی و انگلیسی منتشر شد. انتشار این مجله به پیشنهاد و صلاحدید بدیع‌الزمان فروزانفر، رئیس وقت دانشکده، و به کوشش ابوالقاسم اجتهادی بود (اجتهادی، بش‍ ؛ محمدی، «به یاد ... »، 6، «در آغاز»، 2). هدف از انتشار این مجله، نشر تحقیقات و مطالعات و آثار بدیع استادان دانشکده و دیگر محققان در زمینه‌های گوناگون مانند تاریخ، ادب و علوم اسلامی بود (اجتهادی، بش‍‌ ). با وجود آنکه در پیش‌گفتار نخستین شمارۀ این نشریه، اظهار امیدواری شده بود که در شماره‌های بعدی با تجارب و مهارتی بیشتر، اهداف مجله محقق خواهد شد، ولی چاپ این نشریه در همان شمارۀ اول متوقف شد و انتشار آن ادامه نیافت (همو، بش‍ ؛ محمدی، عالم‌زاده، همانجاها). در نشریۀ دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی (نک‍ : جم‍‌ )، غیر از تاریخچه، اخبار دانشکده و مطالبی دربارۀ مقررات آموزشی، مقالاتی به قلم مصطفـى جـواد، ناظـرزادۀ کرمـانی، مهـدی حمیـدی و محمدتقی دانش‌پژوه به چاپ ‌رسید.
دورۀ سوم: تحت عنوان مقالات و بررسیها، نشریۀ گروه تحقیقاتی دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی در زمینۀ تحقیقات اسلامی، فلسفی و ادبی بود. نخستین شمارۀ این نشریه در فروردین 1349، به کوشش محمد محمدی، رئیس وقت دانشکده، و با یاری آذرتاش آذرنوش و به تقلید از مجلۀ الدراسات الادبیه (چ بیروت) منتشر شد (آذرنوش، 9).
انگیزۀ انتشار نخستین شمارۀ این نشریه معرفی فعالیتهای علمی و آموزشی دانشکده، ایجاد زمینه‌ای برای انتشار نتایج مطالعات و تحقیقات استادان و دانشمندان در حوزۀ علوم اسلامی و شناساندن مواریث ملی ایران بود (محمدی، «گفت‌وگو ... »، 1-10، «در آغاز»، 4- 8). نخستین شمارۀ مجله مشتمل بود بر: فهرست خبرهای دانشکده و مقالاتی از برخی استادان دانشکده، ازجمله: مرتضى مطهری، آذرتاش آذرنوش، محمدتقی دانش‌پژوه و امیرحسین آریانپور (نک‍ : نشریۀ مقالات ... ، دفتر 1 / 11 بب‍‌ ).
در این سالها، شماره‌هایی از مجله به زبانهای عربی، انگلیسی و فرانسوی، و یا در بزرگداشت شخصیتی یا در موضوعی خاص منتشر شده است (عالم‌زاده، 9-11؛ آذرنوش، همانجا؛ نیز نک‍ : افشار، 4 / هفتـاد‌و‌هفت ـ هفتـاد‌و‌هشت، 5 / هشتـاد‌و‌چهـار ـ هشتـاد‌و‌پنج). به‌منظور ارتقای کیفیت و کمیت مجله و سروسامان‌دادن به اوضاع آن، از شماری اعضای هیئت علمی دانشگاهها یا مؤسسات عالی دیگر برای عضویت در هیئت تحریریه دعوت شد و در جلسۀ هیئت مؤسس دورۀ جدید مقالات و بررسیها، به تاریخ 23 / 3 / 1374 ش، اساسنامۀ این مجله در 7 ماده، 18 بند و دو تبصره، به تصویب رسید و متعاقب آن، طی حکم شمارۀ 506 به تاریخ 1 / 8 / 1374 ش، این نشریـه از وزارت علوم درجۀ اعتبـار علمی ـ پژوهشی گرفت (عالم‌زاده، 12؛ برای آگاهی از جزئیات اساسنامه، نک‍ : «اساسنامه ... »، 183-185). نشریۀ مقالات و بررسیها در 1377 ش حائز رتبۀ مجلۀ نمونۀ دانشگاه شد. در این مجله طی سالیان انتشار آن، مقالاتی تحقیقی و ارزشمند از استادانی نامدار منتشر شد (نشریۀ مقالات، جم‍ ؛ نیز نک‍ : آذرنوش، همانجا؛ برزین، 201).
این مجله از 1356 تا 1372 ش، به سرپرستی و مدیریت مرتضى آیت‌الله‌زادۀ شیرازی (همو، 374؛ سرتیپ‌زاده، 237)؛ از 1372 تا 1374 ش، به مدیریت منصور پهلوان (افشار، 6 / 41-42)؛ از 1375 تا 1380 ش، به مدیر‌مسئولی و سردبیری هادی عالم‌زاده (نشریۀ مقالات، دفترهای 59-60)؛ از 1380 تا 1383 ش، به مدیر‌مسئولی حسن سعادت مصطفوی و علی علی‌آبادی و به سردبیری آذرتاش آذرنوش (سلطانی، 435؛ نشریۀ مقالات، دفتر 69)؛ و از 1383 تا 1384 ش، به مدیر‌مسئولی علی علی‌آبادی و سردبیری قربان علمی انتشار یافته است (همان، دفتر 77).

مآخذ

آذرنوش، آذرتاش، «سخن سردبیر»، نشریۀ مقالات و بررسیها، دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، 1380 ش، دفتر 69؛ اجتهادی، ابوالقاسم، «پیش‌گفتار»، نشریۀ دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی، تهران، 1345 ش، دفتر 1؛ «اساسنامۀ مجلۀ مقالات و بررسیها»، نشریۀ مقالات و بررسیها، دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، 1375 ش، دفتر 59-60؛ اسفندیاری، شهین و دیگران، مطبوعات ایران (فهرست تحلیلی کتابخانۀ مجلس سنا)، تهران، 1358 ش؛ افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، تهران، 1384 ش؛ برزین، مسعود، شناسنامۀ مطبوعات ایران، تهران، 1371 ش؛ سرتیپ‌زاده، بیژن و کبرى خداپرست، فهرست مجله‌های موجود در کتابخانۀ ملی ایران، تهران، 1357 ش؛ سلطانی، پوری و رضا اقتدار، راهنمای مجله‌ها و روزنامه‌های ایران ( 1382 ش)، تهران، 1383 ش؛ عالم‌زاده، هادی، «از شصت سال پیش تا امروز»، نشریۀ مقالات ... (نک‍ : هم‍ ، «اساسنامه ... »)؛ فروزانفر، بدیع‌الزمان، «مقصود اصلی»، مجلۀ مجموعۀ رسائل دانشکدۀ معقول و منقول، تهران، 1314 ش؛ «قانون تأسیس دانشگاه»، همان؛ محمدی، محمد، «به یاد استاد»، نشریۀ مقالات و بررسیها، دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، 1349 ش، دفتر 2؛ همو، «در آغاز هفتمین سال مقالات و بررسیها و فرهنگ ملی ایران»، همان، 1355 ش، دفتر 25-26؛ همو، «گفت‌وگویی بـا همکاران ارجمند و دانشجویان عزیز»، همان، 1349 ش، دفتر 1؛ نشریۀ دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی (نک‍ : هم‍ ، اجتهادی)؛ نشریۀ مقالات و بررسیها، دانشکدۀ الٰهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، 1349 ش، دفتر 1، 1375 ش، دفتر 59-60، 1380 ش، دفتر 69، 1384 ش، س 38، دفتر 77.

فرهاد طاهری