خاور دور

خاوَرِ دور،  یا شرق دور، اصطلاحی جغرافیایی که اروپاییان در سدۀ 19 م، برای مشخص کردن کشورهای آسیای شرقی وضع کردند. 
پیش از آنکه در سدۀ 19 م، اروپاییان به چین، هند و دیگر کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی راه یابند، مفهومی به نام آسیای شرقی به عنوان یک منطقۀ مشخص از لحاظ جغرافیای سیاسی وجود نداشت. بعدها این نواحی با مفهوم غیر دقیق شرق یا شرق دور (خاور دور) شناخته شد و بر اثر استمرار استفاده از این اصطلاح توسط قدرتهای اروپایی، بدین نام خوانده شد (نک‍ : سام، 211؛ آمریکانا، XI / 14). این منطقه شامل کشورهای کرانۀ اقیانوس آرام یعنی چین، ژاپن، کره، و هندوچین بود. 
کاربرد اصطلاح خاور دور در سال 1920 م / 1299 ش، برای کشورهای یادشده به تأیید هیئت بررسی نامهای جغرافیایی انجمن سلطنتی جغرافیایی انگلستان رسید (هلد، 7؛ آمریکانا، همانجا؛ بریتانیکا، VIII / 108؛ کلرک، 5). در سال 1952 م / 1331 ش، وزارت امور خارجۀ ایالات متحدۀ آمریکا، فهرست کشورهای خاور دور را شامل کشورهای چین، مغولستان، کره (امروزه کرۀ شمالی و کرۀ جنوبی)، ژاپن، فیلیپین، هندوچینِ فرانسه (امروزه لائوس، کامبوج و ویتنام)، تایلند، برمه، مالزی و اندونزی اعلام کرد («دانشنامه ... »، VI / 2478). 
افزون بر کشورهای این فهرست، کشورهای تیمور شرقی (استقلال: 2002 م / 1381 ش)، تایوان، سنگاپور و نواحی شرقی سیبری تا کرانه‌های اقیانوس آرام در قلمرو فدراسیون روسیه، در محدودۀ جغرافیایی‌ای قرار دارند که به آن خاور دور اطلاق می‌گردد. مردم این منطقه بیشتر از نژاد زرد و مالایایی هستند. اقتصاد کشورهای خاور دور به جز ژاپن تا دهۀ 1970 م / 1350 ش، بیشتر بر پایۀ کشاورزی و ماهیگیری استوار بود ( آمریکانا، همانجا). در حال حاضر کشورهای این منطقه از پیشرفته‌ترین کشورهای در حال توسعه به شمار می‌روند (راون، 1-3) و تأثیر بسزایی در اقتصاد جهانی دارند (هوک، 169)؛ و از این میان کشورهای کرۀ جنوبی و سنگاپور به توسعۀ پایدار دست یافته‌اند و چین نیز به یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صادر‌کنندۀ کالا بدل شده است. 
اصطلاح خاور دور ریشه در دیدگاه اروپامحوری دارد و درست‌تر آن است که به جای آن، از اصطلاح آسیای شرقی و آسیای جنوب شرقی استفاده شود. 

مآخذ

Americana; Britannica; Clerk, G., «Address at the Annual General Meeting», The Geographical Journal, London, 1944, vol. CIV, nos. 1, 2; Held, C. C., Middle East Patterns, Boulder etc., 1994; Hook, G., «Japan and the Construction of Asia-Pacific», Regionalism and World Order, eds. A. Gamble and A. Payne, London, 1996; Rowen, H. S., «The Political and Social Foundations of the Rise of East Asia: An Overview», Behind East Asian Growth, ed. id, London, 1998; Sum, N. L., «The NICs and Competing Strategies of East Asian Regionalism», Regionalism and World Order, eds. A. Gamble and A. Payne, London, 1996; The World Book Encyclopedia, Chicago, 1957. 
پرویز امین