حضرت مشکل گشا، قصیده

حَضْرَتِ مُشْکِلْ‌گُشا، قَصیده، روضه‌ای است آمیخته به شعر و نثر که ذکر قصیده در عنوان، هیچ نسبتی با محتوای آن ندارد. مشکل‌گشا صفتی است که شیعیان ایرانی گاه به رسول اکرم (ص) و گاه به حضرت علی (ع) داده‌اند ( لغت‌نامه ... ، ذیل واژه). 
کتاب شامل چند بخش است: 
1. مدح حضرت مشکل‌گشا علی (ع) که خلاف نامش در قالب مثنوی سروده شده و چنین آغاز می‌شود: هر‌که را مشکل بود، حلاّل مشکلها علی است / درّ دریای حقیقت، بحر بی‌پایان علی است.
2. شرحی از ماجرای زندانی بی‌گناهِ متهم به قتلی که هر شب جمعه قصیدۀ مشکل‌گشا را می‌خوانده و مدتی بعد سیدی را در خواب می‌بیند که به او مژده می‌دهد حضرت مشکل‌گشا مشکل او را حل کرده است؛ او از اتهام قتل مبرا، و از زندان آزاد می‌شود. 
3. داستان پیرمردی خارکش که زندگی را به‌دشواری می‌گذراند. همسر او نذر می‌کند که برای دیدن خضر و گشایش در کارشان، هر صبح جمعه جلو خانه را آب و جارو کند. روزی خضر نمایان می‌شود و به زن می‌گوید: به همسرت، عبدالله، بگو که در سختیها مشکل‌گشا را یاد کند. عبدالله با کمک مشکل‌گشا و طلاهایی که در جای هیزم سوختۀ خود می‌یابد، دولتمند می‌شود و به سفر حج می‌رود. دختران او با دختر خلیفه دوست می‌شوند و به‌عنوان همدم و مصاحب، هر روز نزد او می‌روند. از قضا گردن‌بند دختر خلیفه گم می‌شود و عبدالله و خانواده‌اش به جرم دزدی زندانی می‌شوند. خضر در زندان به خواب او می‌آید و می‌گوید که سبب این گرفتاریها از یاد بردن قصیدۀ مشکل‌گشا بوده است. آنها با خواندن قصیده و نذر کردن، از زندان آزاد می‌شوند و به ثروت از دست رفتۀ خود دست می‌یابند. در ضمنِ داستان، روضه‌ای هم در مورد کربلا و شهیدان کربلا خوانده می‌شود. 
4. بندی از دوازده‌بند محتشم کاشانی.
5. روضۀ علی‌اکبر و صحرای کربلا و شرح به میدان رفتن و شهادت حضرت عباس (ع) همراه با روضۀ قمر بنی‌هاشم (تدین، جم‍‌ ). 
قصیدۀ حضرت مشکل‌گشا که تا‌کنون بارها چاپ شده، شبهای جمعه با آدابی خاص خوانده می‌شود. معمولاً این قصیده را در مجالس زنانه و طی برگزاری مراسم سفرۀ آجیل مشکل‌گشا می‌خـوانند (دربارۀ این آجیـل، نک‍ : مستـوفی، 1 / 287، حاشیۀ 1؛ شاملو، 269-284؛ هدایت، 59-61). از داستان مشکل‌گشا یا پیرمرد خارکش یا قصۀ باباخارکن، روایتهای مختلفی وجود دارد: روایت فارس (نک‍ : فقیـری، 28- 30)، روایت تهـرانی (نک‍ : شاملو، 271- 279)، و روایت مشهـدی (نک‍ : شکورزاده، 52- 58؛ نیز برای آجیل مشکل‌گشا، نک‍ : ه‍ د، 1 / 83). 

مآخذ

تدین، محمود، قصیدۀ حضرت مشکل‌گشا، کرمان، بی‌تا؛ شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، 1357 ش، حرف «آ»، دفتر اول؛ شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان، تهران، 1346 ش؛ فقیری، ابوالقاسم، قصه‌های مردم فارس، تهران، 1349 ش؛ لغت‌نامۀ دهخدا؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1371 ش؛ هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، 1342 ش.

حسن ذوالفقاری